Terugblik op het conflict in het Midden-Oosten. 1. Inleiding

Op 7 oktober 2023 vielen honderden Hamas-leden Israël binnen, doodden bijna 1200 Israëli’s en namen meer dan 200 anderen als gegijzelden mee terug naar de Gazastrook. Het zou het begin zijn van twaalf maanden strijd in het Midden-Oosten. 

Twee zinnen, beschrijvend zou je zeggen, zonder kwalificaties of oordeel. Toch zijn ook kale zinnen als deze in het afgelopen jaar door lezers, kijkers en luisteraars van de publieke omroepen op allerlei manieren onder een vergrootglas gelegd. Sinds zaterdag 7 oktober 2023 hebben duizenden mensen zich laten horen bij de diverse omroepen en nieuwsprogramma’s, en nog eens honderden bij de Ombudsman. Omdat er volgens hen iets mis was met de berichtgeving van de omroepjournalisten over wat er toen en sindsdien is gebeurd.

Twee groepen

Grofweg kunnen we in de reacties twee groepen onderscheiden. Eén groep vond de berichtgeving te veel gebaseerd op Israëlische bronnen en zag een gebrek aan Palestijnse stemmen en informatie. De andere groep miste juist aandacht voor en kennis van de Israëlische kant aan het conflict, en wees op kritiekloos overnemen van wat Palestijnse bronnen aandroegen of gebruikte de term ‘antisemitisme’. Met regelmaat kregen we dergelijke zeer uit elkaar liggende kritieken over hetzelfde bericht. Van de inval tot de oorlog op diverse fronten: men was het in het afgelopen jaar over weinig eens met betrekking tot de verslaggeving over dit conflict.

Van de Ombudsman werd soms geëist dat deze de redacties tot de orde zou roepen of juiste invalshoeken, bronnen en taalgebruik zou voorschrijven. Dat is niet wat de Ombudsman doet. Wij gaan hier ook niet het onderzoek overdoen dat we eerder uitvoerden naar de eerste maand berichtgeving door eerstelijns nieuwsleverancier NOS Nieuws. Net zo min als andere analyses van journalistiek handelen naar aanleiding van specifieke klachten over berichtgeving rond dit thema. Op de site van de Ombudsman zijn ook nog enkele andere onderzoeken te vinden naar klachten die het afgelopen jaar binnenkwamen. Wanneer het iets inzichtelijk maakt, zullen we natuurlijk naar die eerdere onderzoeken verwijzen.

Terugblik

Er zijn het afgelopen jaar duizenden tv-items, posts op sociale media, radio-fragmenten en (liveblog-) artikelen over dit onderwerp gemaakt. Er is in de recente nieuwsgeschiedenis geen onderwerp geweest dat een nieuwsjaar zo beheerst heeft als dit conflict, met uitzondering van corona in het eerste pandemiejaar 2020.

Wat een aantal redacties dit jaar deed om die talloze nieuwsberichten te maken, en wat zij en ook wij deden om nieuwskeuzes te verantwoorden of op (eigen) journalistiek handelen te reflecteren, daarvan willen wij in deze terugblik iets laten zien. We staan stil bij hoe het publiek zich bij de gebeurtenissen betrokken toonde in het contact met een aantal redacties en de Ombudsman. Bij wat kijkers en luisteraars verwachtten of waaraan men twijfelde in de berichtgeving.

En we leggen de berichtgeving naar aanleiding van vragen en opmerkingen naast de Code Journalistiek Handelen. Want dat is het kader met normen en afspraken waaraan betrouwbare journalistiek bij de publieke omroepen moet voldoen. Zodat duidelijker wordt hoe journalisten omgingen met het nieuws zoals zich dat in de twaalf maanden tussen 7 oktober 2023 en 2024 ontrolde.

Artikel 2: Publieksreacties in cijfers en thema's

Artikel 3: Objectiviteit, volledigheid en evenwicht, wel geëist maar niet verplicht

Artikel 4: Terug naar de bron, verantwoording over bronnengebruik en expertkeuze

Artikel 5: Een kwestie van wegen, verantwoording van woordkeus