Tweede Kamerverkiezingen 2025. Deel 1: Inleiding

Al sinds de Ombudsman voor de publieke omroepen in functie is, hebben we na afloop van een verkiezingscampagne teruggekeken op hoe programma’s en platforms hun journalistieke taak invulden. De campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2025 is de zesde die de Ombudsman analyseert. Want bepaalde tradities moet je in stand houden, zeker als ze zoveel inzichten in journalistieke keuzes bieden. 

Hoe pakten de verslaggevers en presentatoren bij de publieke omroepen de gesprekken en interviews met zich warmlopende politici aan? Hoe pakten die politici zelf in de debatten de schijnwerper? Waar was speciale aandacht voor? Welke groepen kijkers en kiezers werden waar gevonden? En kwam het brede spectrum aan politieke partijen aan bod bij de publieke omroep die zo’n brede informerende rol heeft?  

Over dat laatste bestaan bij het publiek al jaren op- én misvattingen. Mensen schrijven ons steeds weer dat de pluriformiteit waarom de Mediawet vraagt automatisch moet leiden tot zendtijd voor elke partij die zich aandient, en liefst ook nog in elke uitzending evenveel. Maar dat ligt niet zo simpel, we schreven er ditmaal al aan het begin van de campagne over omdat we vanuit één specifieke kant een serie e-mails kregen. We legden uit dat er niet zoiets is als recht op zendtijd omdat je als partij bestáát, al meenden velen van wel en verweten ze de NPO haar wettelijke taak niet te vervullen. Dat ‘recht op ruimte’ geldt alleen in de blokjes Zendtijd voor Politieke Partijen; die worden zonder tussenkomst van de omroepen door de partijen zelf ingevuld.  

Een ander vooroordeel was jarenlang dat de publieke omroepen zo ‘links’ zouden zijn of zelfs alleen maar D66-ers zouden uitnodigen, “NPO-66” was dan een lekker bekkend label. Maar het klopte niet, zo lieten onze onderzoeken steeds zien. Toch kwam ook nu de klacht weer een aantal maal bij ons binnen: “Alleen maar links geluid uit de elite grachtengordel. En altijd dezelfde gezichten. Het volk wil ander geluid horen.” 

Tijdens de laatste twee campagnes begon het beeld bij het publiek te kantelen en kwamen er klachten over ‘rechtse’ dominantie, met name in talkshows. Wie waar kwam praten is dus een van de facetten die we ook nu weer zullen bekijken.  

 Veel belangstelling, maar ook klachten 

In campagnetijd wordt altijd veel gebruik gemaakt van journalistieke programma’s en publicaties van de publieke omroepen. De publieke omroepen bereikten tussen 1 september en 28 oktober ruim tien miljoen Nederlanders van 6 jaar en ouder. Het slotdebat op tv Nederland Kiest was – zoals gebruikelijk – het best bekeken programma bij de publieke omroep, met bijna 2,2 miljoen kijkers. Maar ook op radio en internet trokken producties van de omroepen miljoenen kijkers en luisteraars, zo liet de NPO vlak na de verkiezingsdag weten. 

De belangstelling voor politiek nieuws en informatie is dus groot. Hoe hebben de diverse journalistieke producties van de publieke omroepen de honger geprobeerd te stillen en namen ze daarbij hun journalistieke normen en waarden in acht? Dat is de kern van de analyses die de Ombudsman de komende weken in een serie artikelen als Dossier Verkiezingen 2025 zal publiceren.  

We laten ons daarbij zeker inspireren door diverse mails, vragen en klachten die bij ons binnenkwamen over campagneberichtgeving. We zullen het publiek waar dat nodig is en kan een inkijkje geven in hoe de campagne daadwerkelijk verslagen werd. 

Methodologie 

Voor deze terugblik op de campagneberichtgeving bij de publieke omroepen analyseren wij een breed scala aan programma’s en publicaties, van journaalitems tot politieke podcasts en van talkshows tot bepaalde sociale media-bijdragen. Wij kunnen met ons team niet alles dat de publieke omroepen maakten en publiceerden bestrijken, maar door het voortschrijden van de technologie wel veel meer dan in voorgaande jaren. We kunnen nu kijken naar tientallen producties, van alle omroepen en op alle platforms. 

Om een zuiver beeld van de representatie van politici in diverse uitzendingen te kunnen geven, zochten we voor deze terugblik opnieuw de hulp van academische experts bij het verzamelen van data. We deden dit al eerder, maar voor het eerst konden we op ons verzoek vanaf het begin bij het onderzoek van de Erasmus Universiteit betrokken zijn. Daardoor kon er niet alleen naar veel meer producties gekeken worden maar werden er ook meer data geanalyseerd en andere vragen beantwoord. 

Over welke data uit de periode 1 september t/m 29 oktober 2025 verzameld werden, hoe deze tot onderzoekbare informatie verwerkt werden en hoe ze bevraagd konden worden, geven de academici van de EUR hier een uitgebreide verantwoording. Het onderzoeksproject werd behalve door ons ook ondersteund door het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek en het Commissariaat voor de Media. De dagbladen NRC en Trouw schreven eigen artikelen op basis van de informatie van het onderzoeksteam. 

Wij stelden Erasmus-onderzoekers Nel Ruigrok, Nisanur Karadavut en Vaas de Wit om te beginnen gerichte vragen over bijvoorbeeld representatie en spreektijd van politici in tv-programma’s (talkshows, nieuwsprogramma’s, debatten). Om na te kunnen gaan of er sprake is van die vermeende ‘linkse’ dan wel ‘rechtse’ dominantie op tv. (ex)Studenten werkten met hen mee: Gijs Berk, Rosa van der Vleuten, Frederique Zandvliet, Iza van Meggelen, Weia Tan, Niene Tempelman, Charlotte Soer, Christian Gravesteijn en Mare Hoekstra. Over de radio komen we apart te spreken. 

Nu zegt aanwezigheid maar heel beperkt iets over de kwaliteit van berichtgeving. Over de inhoud van het besprokene volgt in de komende weken op basis van de data van het Erasmus-team dan ook een aparte analyse. En we zullen kijken naar hóe diverse gesprekken met politici werden aangepakt. 

Daarnaast maakten we zelf transcripten van uitzendingen met hulp van transcribeersoftware. Ons team checkt die nu en maakt op basis daarvan een inhoudelijke analyse van een verscheidenheid aan politieke podcasts, want dit is een populaire manier om een goed gesprek met en over de politiek te hebben. Ook zullen enkele platforms en publicaties aan bod komen die zich speciaal richten op jonge nieuwsconsumenten en (mogelijk toekomstige) stemmers.  

Op zoek naar de inhoud 

Ondanks onze grotere armslag zullen we nog steeds niet álles dat door de publieke omroepen gemaakt werd aan bod kunnen laten komen. De omroepen draaien in campagnetijd op volle toeren om gezamenlijk een zo breed mogelijk publiek te informeren. Diverse omroepen kiezen daarbij diverse invalshoeken. Wie met regelmaat keek, zag allesbehalve eenheidsworst. Dat kan en mag binnen het Nederlandse publieke bestel, dát is die plicht tot pluriformiteit die de Mediawet oplegt.  

Als politici roepen dat een campagne “op inhoud” gevoerd zal worden, dan is het aan de journalistiek om te zorgen dat het publiek de claims en de inhoud op waarde kan schatten. Zodat dat publiek zelf een afgewogen oordeel kan vellen. De publieke omroepen blijken daarin een essentiële rol te spelen. Het brengt grote verantwoordelijkheid voor de journalistieke producties met zich mee. Want een stem is té waardevol, die breng je beter uit op basis van solide duiding en doorvragen dan op halve informatie. 

 

Tweede Kamerverkiezingen 2025. Deel 2: Wie zat waar bij de talkshows?