Tweede Kamerverkiezingen 2025. Deel 3: Politieke podcasts

Het is een veelgehoorde klacht van politici. Ze krijgen in de media maar weinig kans om het hele verhaal te vertellen. Bij talkshows, nieuwsprogramma’s en online is alleen nog maar ruimte voor oneliners en superkorte boodschappen. Er is echter een uitzondering: de politieke podcast. In deze campagne leken politici een duidelijke keuze te maken om vaker ja te zeggen tegen een lang interview in een podcast. Tijd voor de Ombudsman om in haar gebruikelijke verkiezingsonderzoek ook stil te staan bij deze audioverhalen.

“De politieke podcasts vliegen je om de oren”, zegt de presentator van het WNL-programma Goedemorgen Nederland een kleine week voor de verkiezingen in de uitzending. Op de bank zit podcastmaker Splinter Chabot, zelf ook maker van een politieke podcast. Volgens hem is de politieke podcast niet nieuw, maar is het wel nieuw dat politici voor het eerst ruim de tijd nemen om er te gaan zitten. “Een NRC-interview bijvoorbeeld wordt nu ook integraal als podcast opgenomen. Het wordt steeds meer een middel voor politici om op hun eigen manier hun verhaal te vertellen.”

In de studio zit ook CDA-lijsttrekker Bontebal, die volmondig beaamt dat het een bewuste keuze is om bij podcasts te gaan zitten: “De podcast biedt meer ruimte om het eigen verhaal te vertellen. Het bereik is veel kleiner, maar de timecap zit er niet op.” Of het echt klopt dat er dit keer meer inzet van de politiek was op de podcasts heeft de Ombudsman niet onderzocht. Daarvoor zou je ook de voorgaande campagnes nogmaals onder de loep moeten nemen. Hoewel dit zeker interessante inzichten zou opleveren, concentreert dit onderzoek van de Ombudsman zich op wat er tijdens deze campagne op podcastgebied gebeurde bij de publieke omroepen.  

Het onderzoek

Er worden veel podcasts gemaakt door de publieke omroepen. Op NPO Luister en op het platform van Radio 1 valt er dan ook heel wat te kiezen. En kiezen moest de Ombudsman dus ook, om het onderzoek behapbaar te maken. Want een gemiddelde podcast duurt al gauw tussen de 30 en 60 minuten. En in verkiezingstijd verscheen er naast de gebruikelijke podcasts ook nog een flink aantal speciaal voor campagnetijd gemaakte afleveringen.

De Ombudsman analyseerde uiteindelijk in totaal 84 afleveringen van zeven verschillende podcasts met een totale lengte van bijna 65 uur. De podcasts werden gemaakt door de NOS, AVROTROS, BNNVARA, PowNed, EO en Ongehoord Nederland. Er is gekozen om daarbij te focussen op podcasts die niet ook integraal als radioprogramma werden uitgezonden en, daarnaast, gedurende de verkiezingen een specifieke focus hadden op de campagne en politiek nieuws.

De onderzochte podcasts, het aantal afleveringen en de totale lengte van de onderzochte podcasts staat hieronder. Bij de podcasts hebben we gekeken welke onderwerpen er aan bod kwamen, wie er te gast waren en welke partijen het meest genoemd werden. Voor het analyseren van de podcasts en hun inhoud is gebruik gemaakt van transcriptietools MyGoodTape en Clipto.

Om de analyse te kunnen maken was het voor de Ombudsman niet te doen om al deze podcasts af te luisteren. Daarom is voor het onderzoek gebruik gemaakt van de AI-tools NotebookLM en Gemini. De transcripten van de podcasts zijn zowel één voor één als in totaal geanalyseerd en die zijn daarna steekproefsgewijs gecheckt. Daarbij is gebruik gemaakt van steeds dezelfde prompt, aangevuld met het te onderzoeken onderwerp.

Om te analyseren waar het precies over ging in de podcasts werd de volgende prompt gebruikt:

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Je bent een onderzoeksassistent die inhoudsanalyse doet op politieke podcasts. Je krijgt hieronder de ruwe transcripts van meerdere podcastafleveringen, inclusief tijdcodes en (indien beschikbaar) sprekerlabels. Bepaal welke onderwerpen in totaal het meest besproken zijn.

Werk in drie stappen: 

•            Stap 1 – Structureren per aflevering (kort): Herken voor elke aflevering: de podcasttitel (serie), eventuele afleveringstitel, omroep/maker en datum als die in de tekst voorkomen. Bepaal per aflevering de belangrijkste onderwerpen en groepeer verwante thema’s tot één onderwerpcluster (bijv. “koopkracht, inflatie, energieprijzen” → cluster “economie en koopkracht”). Noteer per cluster een korte omschrijving en een ruwe inschatting van het aandeel in de aflevering (percentage spreektijd).  

•            Stap 2 – Normaliseren: Normaliseer namen van politici (bijv. “Rutte” en “Mark Rutte” tellen als één persoon). Normaliseer partijen (bijv. “Volkspartij voor Vrijheid en Democratie” → “VVD”). Normaliseer onderwerpclusters zodat dezelfde thema’s uit verschillende afleveringen onder dezelfde clusternaam vallen. 

•            Stap 3 – Aggregatie over alle afleveringen: Tel per onderwerpcluster op hoeveel aandacht het krijgt over alle afleveringen (door percentages te sommeren waar je die hebt geschat).

Gevraagde output: Genummerde lijst: per onderwerpcluster de naam, een korte omschrijving en percentage.

Voeg aan het eind een korte paragraaf toe waarin je uitlegt: Hoe je onderwerpen hebt geclusterd, hoe je met schattingen en onzekerheden bent omgegaan en welke beperkingen deze analyse heeft.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Een afvaller

Het eerdergenoemde lijstje geeft zoals gezegd een overzicht van alle beluisterde en geanalyseerde podcasts. Toch komt één van deze podcasts uiteindelijk niet terecht in de uitkomsten van dit onderzoek. Nadere analyse liet zien dat de podcast Bergsma en Bennink te veel afweek van wat verwacht mag worden van een journalistieke podcast. Zo wordt er geen onderscheid gemaakt tussen feiten en meningen, wordt er vrijelijk gespeculeerd over vermeende verbanden en wordt er beschuldigd zonder feitelijke onderbouwing. Ook worden in de podcast beledigende uitspraken (‘glimmende drol’) gedaan over politici waar men het niet mee eens is.

Deze podcast is dan ook eerder een lange column dan een journalistieke productie zoals die langs de Code Journalistiek Handelen is te leggen. Door de lengte van deze podcast (in totaal bijna 10 uur) ontstond een sterk vertekend beeld over waar het in het algemeen over ging in de podcasts. Hoewel de podcast dus wel beluisterd en geanalyseerd is, is toch besloten om de podcast van Ongehoord Nederland niet mee te nemen in de resultaten. De focus is komen te liggen op podcasts met een meer journalistieke grondhouding.

Waar ging het over?

De meest besproken thema's zijn misschien niet heel verassend. Zo gaat het veel over asiel, migratie en integratie. Een thema dat sowieso de afgelopen jaren constant de boventoon voert in de politiek en de media en iets dat we ook in eerdere onderzoeken van de ombudsman naar de campagnes zagen. Ook de buitenlandse politiek kreeg deze campagne veel aandacht (de oorlog in Gaza op plek 7 en Oekraïne en de NAVO op 6).

De binnenlandse thema's die naast migratie veel genoemd werden, waren de woningmarkt (plek 8), stikstof (plek 3) en bestaanszekerheid en zorg (plek 4). Opvallend was ook de aandacht die er was voor de democratische rechtstaat op plek 5 en klimaat op plek 9. De top 10 wordt afgesloten met polarisatie.

Het meest besproken thema was echter de politiek zelf. Zo ging het veel en vaak over wie er na de verkiezingen met wie zou kunnen en willen regeren. Daardoor ging het ook heel vaak over de peilingen (wie wint er en wie verliest). Daarbij moet wel worden opgemerkt dat het een enigszins vertekend beeld kan zijn doordat de podcasts met de meeste uitzendingen en onderzochte tijd (De Spindoctors en De Stemming) specifiek gericht zijn op hoe politiek werkt. Als je deze beide podcasts weg laat uit de cijfers dan staat asiel, migratie en integratie bovenaan.

De thema's per podcast

Vanwege een mogelijk vertekend beeld is het ook goed om per podcast te bekijken wat de meest besproken onderwerpen waren. Hierin is duidelijk te zien hoe de ‘kleur’ van de omroep mogelijk terugkomt in de onderwerpkeuze van de redactie. Het is goed om daarbij nogmaals te benoemen dat ledenomroepen niet per definitie ‘neutraal’ hoeven te berichten over campagnes. Zij mogen aandacht besteden aan hun eigen maatschappelijke stroming, de Mediawet schrijft een dergelijke kleuring zelfs voor.

Belangrijk is dat ze allemaal wel de verplichting hebben om zich te houden aan de ethische spelregels van de publieke omroepen, de Code Journalistiek Handelen. Dit is normaalgesproken de basis voor elk onderzoek van de Ombudsman. In dit onderzoek ligt de focus echter op de inhoudelijke keuzes die zijn gemaakt in het kader van de verkiezingen. Een analyse of er in alle gevallen ook werd voldaan aan de Code is in dit kader niet gemaakt, want inhoudelijke keuzes over wat er wel of niet besproken wordt is dus aan redacties zelf.

De Stemming (NOS/AVROTROS)

In Podcast De Stemming van de NOS en AVROTROS ging het tijdens de campagne zoals gezegd vooral veel over de peilingen en de campagnestrategie. Erg verassend is dit niet. De stemming is ook buiten de campagnetijd een podcast waarin iedere vrijdag het politieke nieuws van de week ervoor besproken wordt. Makers Joost Vullings en Marleen de Rooij proberen daarin vaak de luisteraar mee te nemen niet alleen in wat de politici doen, maar ook waarom. Ook de journalistiek in Den Haag blijft niet onbesproken.

Asiel en migratie en de gesprekken rondom stikstof kwamen ditmaal ook regelmatig voorbij omdat het er in Den Haag veel over ging in de aanloop naar de verkiezingen. Opvallend genoeg was er in deze podcast ook aandacht voor iets dat andere podcasts niet veel bespraken. Namelijk de financiële onderbouwing van de plannen van de verschillende politieke partijen en de doorberekening door het CPB.

De Spindoctors (EO)

De andere puur politieke podcast is De Spindoctors van de EO. Hierin spreekt een presentator met twee campagnestrategen over hoe er politiek gespind en geframed wordt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat eigenlijk de hele inhoud van deze podcast te scharen valt onder de noemer peilingen, campagnestrategie en 'wie met wie’.

De podcast besprak niet zozeer wat de partijen wilden (de inhoud), maar vooral hoe ze dat probeerden te verkopen, hoe de media dat spel beïnvloedden, en hoe onvoorziene gebeurtenissen (zoals uitglijders in interviews) de campagne konden maken of breken.

Opvallend was ook dat er in de verschillende afleveringen geklaagd werd over de rol die de media zélf hadden in de campagne. Zo was er kritiek op de grote rol die peilingen krijgen in het nieuws, hoe het in de talkshows veel gaat over de ‘poppetjes’, en op onzin-elementen (darten, in de spiegel kijken, spelletjes spelen) in talkshows.

Vermeldenswaard is nog dat de podcast voorheen gepresenteerd werd door Thijs van den Brink. Die maakte echter gedurende de zomer bekend over te stappen naar de politiek, iets waar kort tijdens de eerste onderzochte aflevering bij stil wordt gestaan. Van den Brink zit inmiddels voor het CDA in de Tweede Kamer.

Radio BOOS

Radio BOOS is doorgaans geen uitgesproken politieke podcast. Meestal gaan de uitzendingen over de eigen onderzoeken die de redactie doet voor de YouTube-serie BOOS, maar ook wordt er vaak gesproken over journalistiek en media in het algemeen. De podcast gunt een blik achter de schermen bij de eigen overwegingen en probeert pijnpunten bij het journalistieke handelen van anderen bloot te leggen.

Tijdens de verkiezingscampagne maakte het programma duidelijk een andere keuze. Zo werden er verschillende interviews gedaan met lijsttrekkers. Er kwam een aantal politici naar de studio om over hun partijprogramma te praten, (Jimmy Dijk (SP), Laurens Dassen (Volt) en Rob Jetten (D66)), en werd een andere lijstrekker uitgebreid geïnterviewd toen hij terugkwam van een Tv-interview (Joost Eerdmans, JA21). Dat laatste omdat deze lijsttrekker niet naar de studio wilde komen.

Thema's die veel werden besproken bij Radio BOOS waren migratie en asiel (er werd bijvoorbeeld uitgebreid gesproken met een vluchteling uit Algerije), de rechtstaat, internationale veiligheid en de rol van de journalistiek en media. Maar ook werd er een kritische blik geworpen op peilingen, campagnestrategieën en hoe inhoudelijk de Tv-debatten daadwerkelijk waren. De gekozen invalshoeken daarbij passen duidelijk bij BNNVARA.

De PowCast

De podcast PowCast is een wekelijkse podcast van PowNed. Voor de verkiezingen werd een speciale reeks interviews opgenomen met lijsttrekkers en politieke kopstukken. Het programma sprak onder andere uitgebreid met Caroline van der Plas (BBB), Rob Jetten (D66) en Dylan Yeşilgöz (VVD) over de plannen van hun partijen en over wat ze in de afgelopen jaren gedaan hebben. Daarnaast bezocht de podcast Joost Eerdmans (JA21) in zijn eigen huis en kwam oud-PVV’er Hero Brinkman langs om een over de interne dynamiek bij de partij van Geert Wilders te praten.

Tijdens deze verkiezingsreeks stonden thema’s als migratie, asiel en de invloed van de islam op de Nederlandse samenleving centraal. Ook de staat van de democratie, het wantrouwen in de politiek en de 'giftige' cultuur in Den Haag werden uitgebreid behandeld. De makers wierpen daarbij een kritische blik op de betrouwbaarheid van peilingen en de effectiviteit van campagnestrategieën, zoals het gebruik van AI-liedjes of strategische media-optredens. Ook hier is weer duidelijk gekozen voor een aanpak die past bij het algemene karakter dat PowNed als omroep heeft.

Lang Verhaal Kort (NOS)

Dit is een beetje een vreemde eend in de bijt, maar toch het vermelden waard. Van alle onderzochte podcast is dit de kortste met een eigen campagnereeks. Alle ‘politieke’ afleveringen van deze podcast bij elkaar waren slechts 35 minuten lang. In dat korte tijdbestek werden echter heel veel thema's besproken volgens het concept van ‘1 onderwerp in 5 minuten uitgelegd’. In deze afleveringen ging het over campagnevoeren, verkiezingsprogramma's, peilingen, verkiezingsdebatten, de wooncrisis en de zwevende kiezer.

Deze podcast is de enige in het lijstje die eerder de vorm heeft van een explainer in audiovorm dan een podcast met gesprekken zoals de rest. Meer over hoe de publieke omroepen en de politieke partijen de jongeren probeerden te bereiken is te lezen in een volgend artikel in deze serie over de verkiezingsberichtgeving bij de publieke omroepen.

Op zijn Kop (PowNed)

In Op zijn Kop van PowNed bespreken presentatoren Rick van Veldhuizen en Marianne Zwagerman actuele politieke thema's met iedere keer een andere gast (of in een enkel geval twee). In de meeste afleveringen is het geen politicus die aan het woord komt maar zijn het wetenschappers of journalisten die geïnterviewd worden.

Er waren in deze campagne echter twee uitzonderingen. Zo werd in de aflevering van 11 september gesproken met Bente Becker van de VVD en op 9 oktober was Agnes Joseph (BBB) te gast. Lijsttrekkers kwamen in deze podcast niet voorbij.

Het meest besproken thema was hier asiel en migratie. In vrijwel alle onderzochte afleveringen kwam dit onderwerp aan bod en twee afleveringen draaiden vrijwel uitsluitend om dit thema. Ook was er veel aandacht voor de rol van de media in de campagnes. Een ander opvallend onderwerp dat aan bod kwam, is de rechtstaat. Die wordt volgens de presentatoren uitgehold omdat de “wensen van het volk” genegeerd zouden worden. Zo zou de Raad van State te politiek gekleurd zijn en zou het rapport van de Nederlandse Orde van Advocaten, dat politieke programma’s toetste op antirechtstatelijke punten, een instrument zijn om afwijkende meningen te framen en te smoren.

Voor de luisteraar is in deze podcast wat moeilijker vast te stellen waar de podcastmakers slechts hun mening formuleren en waar er daadwerkelijk gesproken wordt over feiten. Losse interpretaties en anekdotisch bewijs wordt afgewisseld met inhoudelijke vragen aan experts. In de omschrijving van het programma staat: “Zoveel nieuws, zoveel meningen, maar hoe zit het nu echt? Wie krijgt er deze week op zijn kop? Wie zette deze week hun wereld op zijn kop? Zwagerman & Van Velthuysen zetten je aan het denken!" De aanpak laat de mogelijkheid open dat een luisteraar niet altijd de scheiding tussen feiten en meningen even scherp kan bepalen.

De Marker: Over Morgen

Voor de podcast van de redactie van De Marker is een speciale reeks afleveringen opgenomen in de aanloop naar de verkiezingen. Er werd een zestal politici geïnterviewd: de lijsttrekkers van SP, ChristenUnie, D66, Volt en Bij1 en de nummer twee op de lijst van de PvdA-GroenLinks. Daarmee koos deze BNNVARA-podcast dus duidelijk sprekers die enigszins passen bij de politieke kleur van de omroep.  

Dit zie je ook terug in de meest besproken thema's in Over Morgen. Zo ging het veel over het conflict in Israël en Gaza en over campagnevoeren, maar was er ook ruim aandacht voor bestaanszekerheid, de woningmarkt en de NAVO. Migratie was ook wel een thema in deze podcast, maar kwam beduidend minder vaak ter sprake dan in sommige van de andere onderzochte podcasts. Bij Over Morgen kwam het pas op plek 4 (na Gaza, bestaanszekerheid en wonen).

Net als Lang Verhaal Kort is ook deze podcast gericht op een relatief jong publiek. Dit is onder andere af te lezen aan het feit dat de luisteraar opgeroepen wordt om op Reddit mee te discussiëren over de besproken onderwerpen. 

Wie kreeg er aandacht?

Het format van de podcast zorgt ervoor dat je het met elkaar goed kunt hebben over degenen die niet aan tafel zitten. De politici zélf waren dan ook veelvuldig onderwerp van gesprek.

De persoon waar het meest over gesproken werd in alle onderzochte podcasts is Geert Wilders. Zo ging het veel over zijn afwezigheid tijdens een deel van de campagne vanwege veiligheidsdreigingen. Wilders zat tot aan de verkiezingsdag ook bij de partij die bovenaan in de peilingen stond, de grootste partij in de Tweede Kamer en de partij die het vorige kabinet heeft laten vallen. Dit maakt het logisch dat er veel over Wilders en zijn partij gesproken werd.

Ook was er veel aandacht voor de VVD en haar lijstrekker Yeşilgöz. Daarbij was het belangrijkste thema de sterke daling in de peilingen en het feit dat ze al vrij vroeg in de campagne besloot een samenwerking met PvdA-GroenLinks uit te sluiten. In de top 5 van meest besproken politici staat verder nog Frans Timmermans (PvdA-GL) op 3, Rob Jetten (D66) op 4 en Henri Bontebal (CDA) op 5.

De nummers 6 en 7 springen er ook nog wel uit. Op 7 staat Lidewij de Vos, de nieuwe lijsttrekker van Forum voor Democratie. Hoewel er bij de Ombudsman veel klachten binnenkwamen dat FvD niet zichtbaar genoeg was, scoorde de lijsttrekker dus in de NPO-podcasts qua aandacht redelijk hoog. Vlak boven haar gebeurde ook nog iets opvallends. Daar staan Mona Keizer en Caroline van de Plas gezamenlijk namens de BBB. Ze werden beide min of meer even vaak besproken, hoewel Van der Plas de lijstrekker van de partij is.

Wie puur kijkt naar de partijen die besproken werden (dus los van de personen), krijgt een vergelijkbare top drie. De PVV werd het meest besproken, gevolgd door de VVD en PvdA-GroenLinks. De nummer 4 is wel opvallend. Daar staat namelijk Nieuw Sociaal Contract. Het ging ook in de weken naar aanloop van de verkiezingen veel over de leegloop van die partij, het vertrek van Pieter Omtzigt en of er überhaupt nog iets van deze zeer jonge partij over zou blijven.

Bij bovenstaande tabel is nog wel een kleine nuancering mogelijk. Hier maakte het een groot verschil of je puur keek naar hoe vaak er enkel over iemand werd gesproken of dat je ook de tijd meerekende die er met iemand werd gesproken. Als je dit laatste een zwaarder gewicht zou geven, kwamen bijvoorbeeld Jimmy Dijk van de SP en Laurens Dassen van Volt ook in een top 10 terecht terwijl dat nu niet het geval zou zijn. Dit vooral omdat deze beide lijsttrekkers uitgebreid (los van elkaar) geïnterviewd worden in één van de podcasts.

Conclusie

Podcasts waren in 2025 een belangrijk onderdeel in de strategie van de verschillende partijen. Vrijwel alle lijsttrekkers maakten ruimte in hun agenda's voor lange gesprekken, Henri Bontebal benoemde het bij WNL expliciet. Mogelijk is de deelname aan podcasts ten koste gegaan van campagne voeren op straat, optredens bij andere media of tussendoor even op adem komen. De enige uitzondering onder de lijsttrekkers was Geert Wilders, die in geen enkele podcast te horen was, behalve in korte fragmenten afkomstig uit andere bronnen.

De vorm van een podcast laat meer ruimte voor diepgang, onderbouwing en context. Daarmee heeft de podcast een duidelijke meerwaarde voor het publiek. In de onderzochte podcasts viel bovendien op dat de verschillende omroepen bijvoorbeeld in onderwerpskeuze hun eigen aanpak en eigen kleur laten zien, passend bij de stroming die ze volgens hun missie vertegenwoordigen. Bij de podcast komt deze diversiteit mede door de langere duur meer tot zijn recht.

Hoewel de podcast als vorm al lang bestaat (de term werd 21 jaar geleden voor het eerst gebruikt in een artikel in The Guardian), lijkt hij nog altijd bezig aan een opmars. Er komen nog iedere dag nieuwe podcastseries bij en de bibliotheek van NPO Luister is nog altijd groeiende (ook de Ombudsman heeft een podcast die daar te vinden is). Het is dan ook niet meer dan logisch dat de politiek dit aangrijpt om haar boodschap te verkondigen. In eigen podcasts, maar ook in die van de publieke omroep en anderen. Met, zoals Bontebal ook al zei, misschien nog iets minder bereik dan de gemiddelde talkshow, maar wel veel meer tijd om eens de diepte in te gaan.

De Ombudsman ziet wel dat veel van die diepgang gestoken werd in het praten over coalitievorming, peilingen en het campagnevoeren zelf. De extra gesprekstijd kan je aan van alles geven, bijvoorbeeld aan de onderwerpen waar de politiek in de komende jaren daadwerkelijk over moet beslissen of over de financiële keuzes erachter. Dit gebeurde wel, maar ruwweg één derde van de tijd werd besteed aan het praten over de vorm van de politiek. Het publiek mag zeggen of men zich daarmee voldoende bediend voelde.

 

Tweede Kamerverkiezingen 2025. Deel 1: Inleiding

Tweede Kamerverkiezingen 2025. Deel 2: Wie zat waar bij de talkshows?