Dossier Demonstraties: Artikel 3

Demonstraties zorgen geregeld voor maatschappelijke discussie – niet alleen over de standpunten of methoden van demonstranten, maar ook over de manier waarop deze protesten in de media worden belicht. Waarom haalt het ene protest wel het nieuws en het andere niet? Welke beelden, woorden en mensen vormen het verhaal dat kijkers te zien krijgen? In vier artikelen onderzoekt Team Ombudsman hoe verschillende omroepen en programma’s verslag doen van demonstraties – en wat daar allemaal bij komt kijken.

De NOS als taakomroep

De NOS is de grootste producent van journalistieke content binnen de publieke omroep. We hebben geen exact percentage, maar grofweg de helft van alle nieuwsproducties van de publieke omroepen komt van haar redactie. Daarnaast is de NOS het populairste én meest vertrouwde nieuwsmedium van Nederland. Volgens de Mediawet heeft zij als zogenoemde taakomroep de opdracht om alle Nederlanders te voorzien van onafhankelijk, betrouwbaar en toegankelijk nieuws. Die wettelijke taak moet ervoor zorgen dat iedereen – ongeacht achtergrond, overtuiging of woonplaats – toegang heeft tot feitelijke en controleerbare informatie.

Juist omdat zoveel mensen dagelijks kijken, luisteren en lezen wat de NOS produceert, krijgt de Ombudsman over deze omroep de meeste opmerkingen, vragen en klachten. Ook als het gaat om demonstraties stellen mensen vragen: Waarom krijgt het ene protest ruim aandacht, terwijl een ander nauwelijks in beeld komt? Waarom keren sommige thema’s steeds terug, terwijl andere onderbelicht blijven?

Voor de Ombudsman is het belangrijk dat het publiek inzicht krijgt in de journalistieke afwegingen achter het nieuws. Daarom onderzoeken we in dit derde artikel van het Dossier Demonstraties hoe verslaggeving over protesten tot stand komt. We analyseerden ruim twee jaar aan nieuwsitems van NOS.nl en het NOS Journaal van 20.00 uur waarin demonstraties, stakingen of protesten aan bod kwamen. Daarnaast spraken we met de Binnenland Coördinator over hoe journalistieke afwegingen in de praktijk worden gemaakt.

Wat maakt een demonstratie nieuws?

Hoewel de NOS nieuws maakt voor alle Nederlanders, betekent dat niet dat elke gebeurtenis automatisch in het nieuws komt. Redacties, zoals die van de NOS, moeten dagelijks keuzes maken: waar zijn ze wél bij en waar niet? Deze afwegingen worden gemaakt op basis van zogenoemde nieuwswaarden – journalistieke criteria die bepalen of een gebeurtenis relevant genoeg in om er aandacht aan te besteden.

Demonstraties zijn nieuwswaardig wanneer ze duidelijk laten zien wat er speelt in de samenleving. “Een actie op zichzelf is niet altijd genoeg,” legt de Binnenland Coördinator uit. “We besteden er pas aandacht aan als er sprake is van brede maatschappelijke betrokkenheid of als het onderwerp tot veel discussie leidt. Het moet iets nieuws zeggen over wat een aanzienlijk deel van Nederland denkt of voelt.”

Daarbij is het belangrijk om ook oog te hebben voor regionale verschillen: “We zijn een landelijke organisatie, maar demonstraties vinden ook plaats buiten de Randstad. Soms kiezen we er bijvoorbeeld voor om aandacht te besteden aan acties voor het openhouden van de spoedeisende hulp in Limburg, omdat dit lokaal grote impact heeft.”

Wanneer we de demonstraties die de NOS in de afgelopen 2,5 jaar versloeg op een rij zetten, valt op dat zowel conservatieve als progressieve actiegroepen op verschillende momenten veelvoudig de aandacht kregen. Zo verschenen demonstraties over het conflict in Palestina/Israël, boerenprotesten en klimaatacties herhaaldelijk in beeld. De verklaring ligt niet in de politieke kleur van de demonstratie, maar in de maatschappelijke impact van deze protesten: ze leidden tot Kamervragen, noodverordeningen, universiteitsdebatten en zichtbaar publiek debat.

Een 360 graden verhaal

Hoe een demonstratie vervolgens wordt gepresenteerd in het nieuws of op de website, hangt sterk af van de nieuwswaarde van de actie. Soms volstaat een korte vermelding: het aantal deelnemers of arrestaties. Maar voor een langer item is meer nodig. “Je doet niet elk jaar hetzelfde verhaal over dezelfde groep mensen, want dan wordt het voorspelbaar,” zegt de Binnenland Coördinator. “We zoeken telkens een nieuwe invalshoek. Wat is het bredere verhaal achter deze actie? Kunnen we dat vanuit meerdere perspectieven vertellen?”

Die perspectieven zijn essentieel om tot een compleet beeld te komen. “Je moet kritisch zijn en altijd proberen om 360 graden om het onderwerp heen te kijken. Niet iedereen demonstreert, en mensen die niet aanwezig zijn hebben vaak een andere mening. Soms speel je bewust advocaat van de duivel om het hele plaatje te laten zien.” Op die manier probeert de NOS haar publieke taak te vervullen: niet door elke demonstratie te verslaan, maar door onderwerpen die in het nieuws komen zo onpartijdig, veelzijdig en toegankelijk mogelijk te brengen – voor álle Nederlanders.

Om het verhaal van een demonstratie vanuit zoveel mogelijk kanten te belichten, worden volgens de Binnenland Coördinator altijd verschillende bronnen geraadpleegd. “Als je een demonstratie doet, begin je eerst met de basis: de bronnen die het makkelijkst te benaderen zijn, zoals de organisatoren van demonstraties, de gemeente en de politie.” Daarna wordt gezocht naar een verdiepend aspect. “Vervolgens, als je een verhaal wil vertellen, ga je kijken bij mensen die betrokken zijn bij zo’n demonstratie.” Deze aanpak komt duidelijk terug in de analyse van alle items: demonstranten worden het vaakst als bron aangehaald; in ruim de helft van de berichten wordt direct of indirect naar hen verwezen. Daarna volgen landelijke en regionale politici en de politie als belangrijke bronnen.

Mars voor het Leven

De manier waarop deze afwegingen uitpakken, wordt bijvoorbeeld duidelijk in de verslaggeving rondom de Mars voor het Leven. Over deze demonstratie kreeg de Ombudsman de afgelopen jaren uiteenlopende klachten. “Ik vind het bijzonder dat de NOS afgelopen zaterdag niet heeft bericht over een demonstratie vóór het leven in Den Haag, met 11.000 deelnemers,” schreef een klager. Een ander schreef: “Dit onderwerp, rondom leven in de buik wat bij duizenden zwangere vrouwen gedood wordt in Nederland, wordt totaal genegeerd.”

Volgens de Binnenland Coördinator is die hoge opkomst niet doorslaggevend of er bericht wordt of niet. “We kijken of er een nieuw, niet-eenzijdig verhaal te vertellen is. Is dat er niet, dan kan het zijn dat de demonstratie niet aan bod komt of slechts kort wordt vermeld.” Zo deed de NOS het afgelopen jaar juist wel verslag van de demonstratie. “Omdat er toen veel moeder meeliepen – dat gaf een andere invalshoek. Zonder zo’n nieuwe ontwikkeling is er simpelweg geen reden om het groter te brengen.”

Extinction Rebellion

Ook de berichtgeving over klimaatprotesten van Extinction Rebellion leidde tot vragen. Zo schreef een lezer: “Het is mij opgevallen dat er vandaag op de website van de NOS en op het journaal geen enkele melding gedaan is van het burgerlijke ongehoorzaamheidsprotest van Extinction Rebellion op de A12. Dit is een demonstratie met groot maatschappelijk belang, en had vandaag zelfs een internationale touch met de arrestatie van Greta Thunberg. Toch lijkt de gehele activiteit door de NOS te worden doodgezwegen.” Een andere klacht wees op het uitblijven van berichtgeving over de meerdaagse acties in september 2023: “Bij de protesten vorig jaar was de NOS vanaf dinsdag 12 september ook al gestopt met berichtgeving daarover, terwijl de protesten nog in volle gang waren en nog dagen doorgingen.”

De NOS erkent en onderbouwt die keuze. De eerste keren dat de organisatie de A12 blokkeerde, leidde dat tot veel aandacht. “In het begin is het uniek en ontwrichtend en riep het brede maatschappelijke discussie op.” Maar zodra de acties zich gingen herhalen zonder wezenlijk nieuw element, verschoof de NOS haar focus. “Je merkt dat we er dan nauwelijks nog aandacht aan besteden, want als het een patroon wordt, zonder ontwikkeling in het verhaal of de vorm, verdwijnt de nieuwswaarde,” zegt de Binnenland Coördinator.

De onderstaande grafiek laat zien dat tijdens de permanente blokkade van de A12 door Extinction Rebellion, tussen 9 september en 5 oktober 2023, in de eerste dagen dagelijks meerdere berichten verschenen. Naarmate de weken vorderden, liep dit terug tot hooguit één kort item per dag. De Binnenland Coördinator licht toe: “Met de redactie bespreken we telkens wat het verhaal is. Als dat op een gegeven moment stilstaat, maken we hooguit nog een korte melding — maar geen uitgebreid item meer. We willen voorkomen dat we demonstraties automatisch versterken zonder dat er iets nieuws te vertellen valt.”

Grafiek 1: Aantal berichten over klimaatdemonstraties tussen 09/09 en 05/10

 

Conclusie

De NOS vervult als taakomroep een bijzondere rol binnen het Nederlandse medialandschap. Juist omdat zij verantwoordelijk is voor het nieuwsaanbod voor álle Nederlanders, maakt de redactie voortdurend uitgebreide afwegingen over wat zij wel en niet brengt. Demonstraties vormen daarin geen uitzondering. Niet elk protest haalt automatisch het nieuws. Maar als een demonstratie wél wordt verslagen, gebeurt dat op basis van journalistieke criteria zoals urgentie, maatschappelijke impact en inhoudelijke vernieuwing. Door telkens te zoeken naar het bredere verhaal en meerdere perspectieven, streeft de NOS naar een divers en representatief nieuwsaanbod die recht doet aan de diversiteit van de samenleving.

Dossier Demonstraties: Artikel 1
Dossier Demonstraties: Artikel 2
Dossier Demonstraties: Artikel 4