Dossier Demonstraties. Artikel 1

Demonstraties zorgen geregeld voor maatschappelijke discussie – niet alleen over de standpunten of methoden van demonstranten, maar ook over de manier waarop deze protesten in de media worden belicht. Waarom haalt het ene protest wel het nieuws en het andere niet? Welke beelden, woorden en mensen vormen het verhaal dat kijkers te zien krijgen? In vier artikelen onderzoekt Team Ombudsman hoe verschillende omroepen en programma’s verslag doen van demonstraties – en wat daar allemaal bij komt kijken.

Wat is een demonstratie? Volgens Amnesty International kan je een demonstratie herkennen aan drie kenmerken: (1) een meningsuiting door (2) twee of meer personen (3) in het openbaar. Demonstreren is een grondrecht in Nederland: iedereen mag een demonstratie organiseren of eraan deelnemen, dat is vastgelegd in Artikel 9 van de Grondwet. Hoewel er geen landelijke cijfers zijn over hoe vaak mensen protesteren, geeft onderzoek van platform Investico uit 2023 wel inzicht. In 18 grote steden, waaronder alle provinciehoofdsteden, werd een duidelijke toename van protesten tussen 2013 en 2022 vastgesteld. Vooral in Amsterdam is de stijging opvallend: van 260 geregistreerde demonstraties in 2013 naar ruim 2700 in 2024. Die groei zette vooral door sinds de coronapandemie en de uitbraak van de oorlog tussen Israël en Hamas.

De rol van de media

Voor demonstranten spelen de media een cruciale rol. Veel activisten beschikken niet over de middelen om een groot publiek te bereiken en zijn daardoor afhankelijk van media-aandacht om hun boodschap zichtbaar te maken Zonder media-aandacht blijft een demonstratie, op enkele toevallige voorbijgangers na, grotendeels onopgemerkt. Door verslaggeving in kranten, op televisie of via sociale media kunnen protesten een veel breder publiek bereiken. Media dragen zo bij aan politieke en maatschappelijke betrokkenheid: ze informeren burgers over het plaatsvinden van demonstraties, brengen verschillende standpunten onder de aandacht en stimuleren het publieke debat over de inhoud ervan. Toch kunnen journalisten onmogelijk overal verslag van doen. Met duizenden demonstraties per jaar moeten redacties keuzes maken over wat wel of niet het nieuws haalt. Ook de wijze van presentatie en de keuze van bronnen vormen dagelijkse afwegingen voor redacties.

Waarom is de Ombudsman hierin geïnteresseerd?

Het is belangrijk te benadrukken dat de Ombudsman geen invloed mag én wil uitoefenen op de keuzes die redacties maken, dus ook niet als het over demonstraties gaat. Of een redactie ergens aandacht aan besteedt, hoe een onderwerp wordt ingestoken en welke gasten of bronnen aan het woord komen, valt volledig onder hun eigen verantwoordelijkheid. Dit heet redactionele autonomie. Die autonomie ligt verankerd in de Mediawet en in artikel 7 van de Grondwet. Niemand van buitenaf bepaalt wat er in de journalistieke inhoud komt – ook de Ombudsman niet.

Toch kreeg de Ombudsman het afgelopen jaar uiteenlopende klachten, vragen en opmerkingen over de manier waarop de publieke omroepen verslag doen van demonstraties. Sommige burgers vonden dat bepaalde protesten onvoldoende aandacht kregen. Zo klonk er kritiek op het uitblijven van berichtgeving over onder meer het anti-abortusprotest, de burgerlijke ongehoorzaamheidsacties van Extinction Rebellion, de demonstraties van Duitse boeren en een stille mars voor Joodse gijzelaars. Tegelijkertijd klaagden anderen juist over té veel aandacht voor bepaalde demonstraties. Volgens hen zou de nieuwsselectie politiek gekleurd zijn. Eén kijker schreef: “Het lijkt erop dat de NOS bepaalde protesten bijna dagelijks in beeld brengt (LHBTQI, Sinterklaas, Gaza, Oekraïne), terwijl andere thema’s volledig worden genegeerd.”

Naast kritiek op de nieuwsselectie uitten kijkers ook zorgen over de manier waarop protesten in beeld worden gebracht. Zo vonden sommigen de berichtgeving over de rellen rond de Ajax–Maccabi-wedstrijd te eenzijdig. Er waren klachten dat pro-Palestijnse of anti-genocide demonstranten ten onrechte als gewelddadig werden neergezet. Tegelijkertijd vonden andere kijkers juist dat er te veel begrip voor deze demonstranten was en dat de politie onterecht negatief werd afgebeeld.

Het onderzoek

De meningen over de berichtgeving rond demonstraties lopen sterk uiteen, maar één ding is duidelijk: dit onderwerp ligt gevoelig en leidt tot veel publieke discussie. Mede daarom heeft Team Ombudsman, naar aanleiding van de vele vragen en opmerkingen uit het publiek, besloten een onderzoek in te stellen naar de verslaggeving van protesten. Niet om invloed uit te oefenen op journalistieke keuzes, maar om inzicht te bieden in hoe die keuzes worden gemaakt.

Het onderzoeksdossiers bestaat uit twee onderdelen: een inhoudsanalyse van de talkshows Goedemorgen Nederland en Bar Laat, en van het NOS Journaal en de NOS-website. Hiervoor is 2,5 jaar aan berichtgeving over demonstraties geanalyseerd. De focus ligt op welke demonstraties vaak aan bod komen, welke bronnen veel aan het woord gelaten worden en vanuit welk perspectief protesten doorgaans worden belicht. Daarnaast zijn gesprekken gevoerd met de verschillende redacties om in beeld te brengen welke overwegingen aan hun keuzes ten grondslag liggen.

Het onderzoek is uitgevoerd door Vaas de Wit, hen was tussen maart en juli 2025 werkzaam als stagiair bij Team Ombudsman. De resultaten van het onderzoek zijn vervolgens door hen verwerkt in vier columns, die te lezen zijn op de website van de Ombudsman.

Dossier Demonstraties: Artikel 2
Dossier Demonstraties: Artikel 3
Dossier Demonstraties: Artikel 4