Dossier Demonstraties: Artikel 2

Demonstraties zorgen geregeld voor maatschappelijke discussie – niet alleen over de standpunten of methoden van demonstranten, maar ook over de manier waarop deze protesten in de media worden belicht. Waarom haalt het ene protest wel het nieuws en het andere niet? Welke beelden, woorden en mensen vormen het verhaal dat kijkers te zien krijgen? In vier artikelen onderzoekt Team Ombudsman hoe verschillende omroepen en programma’s verslag doen van demonstraties – en wat daar allemaal bij komt kijken.

Aandacht voor demonstraties

Voordat we de redacties zelf aan het woord laten, kijken we eerst naar de cijfers. Hoeveel aandacht is er eigenlijk voor demonstraties bij de publieke omroep? Voor de nieuwsgierige lezers én de wetenschappelijk geïnteresseerden is het belangrijk om te noemen dat alle cijfers in dit artikel en de vervolgartikelen statistisch significant zijn. Dat betekent dat de verschillen die we zien, niet op toeval berusten.

De onderstaande grafiek toont het percentage afleveringen van de talkshows van WNL, die van BNNVARA en de uitzendingen van het NOS Journaal van 20.00 uur waarin aandacht wordt besteed aan demonstraties. Voor deze analyse zijn alleen televisie-uitzendingen meegenomen; de online berichtgeving van de NOS (NOS.nl) is bewust buiten beschouwing gelaten, omdat de website geen zendtijdbeperkingen kent en daardoor lastig te vergelijken is.

Opvallend is dat WNL demonstraties structureel vaker aan bod laat komen in de uitzending dan BNNVARA. De lijn van WNL vertoont bovendien opvallend veel overeenkomsten met die van het NOS Journaal. Volgens de eindredacteur van Goedemorgen Nederland hangt dat samen met de aard van het programma: “Wij pakken demonstraties wellicht sneller op dan een avondprogramma als Bar Laat. Omdat wij ’s ochtends direct kunnen inbellen naar demonstraties en kunnen laten zien wat er nú gebeurt. In de avond is dat lastiger – dan kun je alleen terugblikken.” Vanuit BNNVARA klinkt een andere redactionele insteek. De eindredacteur van Bar Laat benadrukt dat het programma bewust geen eerstelijnsnieuws wil brengen: “Wij hoeven niet volledig te zijn. Wij maken een eigen schifting in onderwerpen waarvan wij denken dat het iets toevoegt aan de journaals.”

Grafiek 1: Aantal berichten over demonstraties per omroep

Media-aandacht per onderwerp

Hoewel de cijfers inzicht geven in de hoeveelheid aandacht voor demonstraties in het algemeen, zeggen ze nog niets over wélke demonstraties de meeste aandacht krijgen. Juist daarover ontving de Ombudsman meerdere vragen en klachten. Volgens de mailers zouden sommige onderwerpen te veel media-aandacht krijgen, terwijl andere protesten nauwelijks aan bod zouden komen. Om die verschillen beter te begrijpen, zijn alle nieuwsitems handmatig gecategoriseerd op onderwerp. De volgende grafieken laten zien welke thema’s in de afgelopen 2,5 jaar het vaakst aanbod kwamen.

Grafiek 2: Berichtgeving over verschillende soorten demonstraties

Opvallend is dat de media-aandacht vaak piekt rondom ingrijpende maatschappelijke gebeurtenissen. Zo nam vanaf eind 2023 de berichtgeving over politieke demonstraties geleidelijk toe. Die stijging valt samen met de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november, waarbij de PVV onverwacht de grootste partij werd. De politieke verschuiving leidde tot scherpe reacties en zichtbare onrust, zowel op straat als in de nieuwsverslaggeving. Hoewel de aandacht daarna tijdelijk afnam, nam deze in mei 2024 opnieuw toe. De presentatie van het hoofdlijnenakkoord op 16 mei, waarin stevige bezuinigingen en koerswijzigingen werden aangekondigd, leidde tot nieuwe protesten – een opvallende toename in de media-aandacht voor politieke demonstraties.

De drie opvallendste pieken

De drie onderwerpen waarop de grootste pieken zichtbaar zijn, zijn de boerendemonstraties, de klimaat-demonstraties en demonstraties rondom Israël Palestina. In september 2023 werd een hoge media-aandacht voor klimaatdemonstraties gemeten. Deze piek is grotendeels toe te schrijven aan de langdurige blokkade van de A12 door Extinction Rebellion. Tussen 9 september en 5 oktober werd de snelweg in Den Haag vrijwel dagelijks bezet — een ongekende demonstratievorm in Nederland. De aanhoudende aard van de actie, in combinatie met het ingrijpen van de politie en de politieke discussie over het recht op protest, zorgde voor veel media-aandacht.

Een half jaar later verplaatste de aandacht zich naar de boerenprotesten, met een piek in februari 2024. In heel Europa trokken boeren massaal de straat op; in Nederland leidde dat vooral tot blokkades bij grensovergangen en lange optochten van tractoren in grote steden. De protesten waren een reactie op verschillende maatregelen binnen het Europese landbouwbeleid. De acties zorgden voor verkeershinder en maatschappelijke ontregeling, wat leidde tot brede media-aandacht.

Ten slotte, leidde ook de oorlog tussen Israël en Hamas tot hoge pieken in de berichtgeving. De eerste vond plaats in mei 2024, toen het Rafah-offensief van Israël een scherpe escalatie veroorzaakte in Gaza. Door deze actie werd de laatste belangrijke toevoerroute voor noodhulp aan de Palestijnen afgesloten, vielen er veel burgerslachtoffers en sloegen verschillende humanitaire organisaties alarm. In reactie daarop ontstonden in Nederland studentenprotesten en bezettingen van universiteitsgebouwen, beginnend bij de Universiteit van Amsterdam op 6 mei. Andere universiteiten volgden snel. De tweede piek volgde in november 2024, toen de demonstraties en rellen rondom de voetbalwedstrijd tussen Ajax en Maccabi Tel Aviv opnieuw het publieke en journalistieke debat aanwakkerden.

Via welke bronnen komen deze demonstraties in beeld?

Daarnaast kwamen er regelmatig vragen binnen over wie er eigenlijk aan het woord komt in de berichtgeving over demonstraties. Daarom is voor elk nieuwsitem bijgehouden welke bronnen werden geciteerd, geïnterviewd of aanschoven als gast. De resultaten daarvan zijn te zien in de onderstaande grafiek. Omdat in één item meerdere bronnen aan het woord kunnen komen, lopen de percentages samen op tot meer dan 100. Opvallend is dat officiële instanties — waaronder politici, gemeenten en uitvoeringsorganisaties zoals de politie — in 62% van de items aan het woord komen. Tegelijkertijd krijgen demonstranten zelf ook de ruimte: zij worden in 51% van alle items geciteerd of geïnterviewd.

Grafiek 3: Percentage aflevering waarin bron voorkomt

Conclusie

In dit artikel zijn algemene cijfers gepresenteerd over de berichtgeving over demonstraties door de NOS, WNL en BNNVARA. In de volgende twee artikelen wordt dieper ingegaan op de verschillen tussen deze omroepen. Daarnaast gaan we in gesprek met een redacteur van een programma van elke omroep, om beter inzicht te krijgen in de redenen achter hun redactionele keuzes.

Dossier Demonstraties: Artikel 1
Dossier Demonstraties: Artikel 3
Dossier Demonstraties: Artikel 4