Van klacht naar suggestie: mails aan de ombudsman over het corona-virus

Wanneer een virus over de wereld raast, krijgt ook de mailbox van de ombudsman een andere rol. Van uitlaatklep en klaagmuur tot vraagbaak en ideeënbus. Het zijn bijzondere tijden, waarin ongekend vraag is naar de journalistiek van de publieke omroepen.

Overweldigende aantallen

We konden voorspellen dat de toespraak van de minister-president qua kijkcijfers de strijd met een voetbalfinale zou kunnen aangaan: gezamenlijk trokken NOS, RTL en SBS 7,6 miljoen kijkers (hoeveel er ook nog luisterden of online aanhaakten weten we als we weer een paar dagen verder zijn). 

Maar kijk ook eens naar de bezoekcijfers van de NOS-app: in het weekend van 14 en 15 maart lazen bijna drie miljoen mensen in totaal ruim 11 miljoen keer een bericht daarop. Ingelaste of extra lange uitzendingen van 1Vandaag, Het Jeugdjournaal, Goedemorgen Nederland en Op1  trokken miljoenen kijkers die normaal gesproken op dat moment iets anders zouden doen. NOSop3  maakte een uitlegvideo die op YouTube en Instagram in twee dagen een dikke miljoen keer bekeken werd (normaliter is dat in zo’n periode misschien één-vijfde daarvan). De honger naar informatie lijkt niet te stillen. Alleen Teletekst werd wat minder geraadpleegd, en dat had ook weer alles te maken met het virus. Gewoonlijk zorgen supporters op zoek naar sportuitslagen voor veel gebruik, maar vrijwel alle wedstrijden werden afgelast.

Van klacht naar suggestie

Normaal gesproken zou je dan ook voorspellen dat mondige kijkers en luisteraars behoorlijk klagen bij de ombudsman: over overkill (sorry voor het woord), steeds dezelfde mensen op de buis (“sorry meneer Van Dissel van het RIVM, we kunnen u niet in élke uitzending zetten…”) of een gebrek aan kritische vragen voor gezagsdragers of politici. Maar die voorspelling komt niet uit.

Natuurlijk zijn op sociale media afkeurende geluiden te horen over de wijze waarop media - niet alleen de publieke omroepen - hun werk doen, daarin is deze corona-crisis niet anders. Prima om kritisch te blijven, al blijven die bijdragen aan het publieke debat ook nu niet altijd bij de feiten. Maar bij de ombudsman melden zich op dit moment vooral mensen met vragen, complimenten en suggesties. 

Creatief meedenken

Een enkel compliment was nogal cynisch: “Dankuwel, eindelijk informatie en géén middag lang sport op de zondag!”. Vragen over de ziekte en de verspreiding sturen we naar de officiële instanties of speciale edities van de programma’s die met regelmaat hun zendtijd inruimen voor vragen van het publiek. Andere mails gaan door naar de NPO, bijvoorbeeld die over het gebruik van de on demand-platforms zoals NPO Start (dat afgelopen weekend een piek in gebruik zag). 

Suggesties leggen we neer bij de diverse omroepen of elders buiten Hilversum. Het publiek blijkt mee te denken. Zorg ook voor af en toe een opwekkend bericht, mailt een oudere meneer, voor het tegenwicht. Waarom worden bloemen doorgedraaid, kunnen we die niet gaan uitdelen aan verpleeghuizen of zorgmedewerkers, suggereert een echtpaar; een paar uur later meldt het veilingbedrijf al dat er bloemen naar verpleeg- en ziekenhuizen in de regio gaan. En pas toch op uw en onze gezondheid, wil een klager eigenlijk zeggen als hij laat weten zich te ergeren aan "interviewers die dicht op de mensen staan en met hun microfoon staan te zwaaien. Hebben zij een uitzonderingspositie?”

Koffieapparaat

Mensen die werken in de media horen, volgens de lijst van de overheid, inderdaad tot de cruciale beroepen. Maar dat gezegd, nieuwsredacties worstelen met die dilemma’s. Buiten de gebruikelijke discussies over maatvoering in het nieuws en het correct melden en duiden van mogelijk alarmerend klinkende cijfers, is er nu een gezondheidsaspect. Om goed verslag te kunnen doen, moet je dáár zijn waar het nieuws is. Maar kan je als verslaggever de ene dag in het ziekenhuis staan, de volgende dag in de rij bij de coffeeshop en de dag erna in een groothandel van medische hulpmiddelen? 

De hoofdredacteur van NOS Nieuws schreef er op 8 maart een bericht over, dat nu alweer bijna uit een andere wereld lijkt te komen omdat het toen nog vooral over de gezondheid van de correspondenten in China en Italië ging. Misschien moet er een kleine update op het bericht komen. Want er is vast al een ‘plopkappen-protocol’ en het publiek wil alles weten op het moment. (Inmiddels is die update er).

Daarnaast hebben journalisten en programmamakers ook gezinnen, misschien kwetsbare ouders en vrienden in quarantaine. Verslag doen van zo’n ongekende nieuwsgebeurtenis als deze pandemie kan je opslokken, journalisten staan altijd 'aan’. Een gelauwerd journalist en docent in Amerika maakte een video met adviezen hoe je niet ten onder gaat aan je eigen professionaliteit. Les 1: Je bent aardiger tegen je koffiezetapparaat dan tegen jezelf. Want je koffieapparaat zet je tenminste uit als je het niet gebruikt. Zet jezelf, hoe moeilijk ook, dus een deel van de dag heel bewust uit van het nieuws!

Niet normaal

Dit zijn geen normale tijden en het gaat nog even duren. Studio’s blijven leeg; zelfs de nieuwsredactie werkt waar mogelijk thuis; gesprekken komen vaker uit huiskamers van gasten (met meer kans op uitvallende verbindingen, zeker nu we als thuiswerkers massaal een beroep op de bandbreedte doen); er worden speciale uitzendingen voor kinderen voorbereid; omroepen als KRO-NCRV en MAX beginnen telefonische hulplijnen; technici draaien nog strikter gescheiden groepsdiensten, zodat uitzenden altijd mogelijk blijft.

En in tijden van collectief thuisblijven blijkt een ‘Gouwe Ouwe’ ineens onmisbaar. Beste kijkers en mailers, Nederland in Beweging ("Juist in een tijd waarin half Nederland thuis werkt of binnen moet blijven is beweging hard nodig om nog een beetje in conditie te blijven!”, schreef een verdrietige, misgrijpende kijker) wordt niet op het vaste tijdstip van kwart over negen maar om 10.15 uur uitgezonden. Zegt het voort!