Uitspraak onderzoek tweede reeks van Ongehoord Nederland
Voor de beoordeling van klachten die stellen dat één van de onderzochte programma’s racistisch en discriminerende inhoud bevatte, geeft de journalistieke code geen normatief kader. Dan is mogelijk wel de vraag of de publieke omroep als waardengemeenschap en op grond van de volgens de Mediawet uit te dragen gezamenlijke waarden dergelijke inhoud wenst te faciliteren. Daarop ziet de ombudsman niet toe.
Ombudsman Smit stelt: “Niet alles dat juridisch mag, hoeft altijd gedaan te worden. De oudste bestaande journalistieke code stelt als regel ‘do no harm’ als dat voor het grote goed niet strikt noodzakelijk is. Wie probeert dat te framen als politieke correctheid zit er stevig naast. Het is simpelweg een kwestie van professionele ethiek.”
Opiniërend programma
Het programma Ongehoord Nieuws wordt door omroep Ongehoord Nederland een opiniërend programma genoemd. Ruimte voor de mening van en het gesprek met gasten is daarin leidend, stelt de omroep. Maar ook opiniërende journalistieke programma’s horen volgens de normen van de Journalistieke Code gemaakt te worden.
De Journalistieke Code stelt onder meer dat gedeelde informatie betrouwbaar moet zijn en gecheckt moet worden. De code is door alle omroepen onderschreven, ook door Ongehoord Nederland. Alle journalistieke producties vallen eronder. Ook in een opinieprogramma zal een journalistiek presentator beweringen van een gast op betrouwbaarheid moeten checken en de gast daarop bevragen. Die journalistieke rol wordt door ON-presentatoren nog steeds te weinig ingevuld. Smit: “Wie iets beweert, moet in een journalistiek programma naar bewijs gevraagd worden.”
Discriminatie en racisme
Smit startte een onderzoek naar aanleiding van ruim 1700 klachten over racistisch en discriminerend beeld- en taalgebruik in een Ongehoord Nieuws-uitzending van 15 september 2022. De Journalistieke Code bevat geen concrete normen voor een oordeel over discriminatie en/of racistisch taalgebruik. Wel stelt de code dat beeldmateriaal in de juiste context gebruikt moet worden. Dat was hier niet het geval, wat dat beeldgebruik betreft is de code geschonden.
Aantoonbaar onjuiste informatie
In journalistieke programma’s van ON wordt ruimte gegeven aan aantoonbaar onjuiste informatie: meestal passief wanneer een presentator op aantoonbaar onjuiste beweringen geuit door gasten niet doorvraagt, soms actief in eigen teksten van presentatoren.
Omroep: lessen geleerd
De ombudsman vroeg Ongehoord Nederland om toelichting op gemaakte journalistieke afwegingen en redactionele voorbereiding, of en zo ja hoe informatie gecheckt is en waarom bepaalde als onjuist bekende informatie toch als feitelijk juist in uitzendingen is gedeeld. In de uitleg van de omroep werd meermaals aangegeven dat wat betreft informatiegebruik door de redactie lessen geleerd zijn. Ook is een factchecker aangesteld en een correctiepagina aangemaakt.
In hoeverre door een omroep of programma voorgestelde maatregelen om schending van de journalistieke code tegen te gaan tot verbetering leiden, kan alleen worden vastgesteld als uitzendingen systematisch worden gemonitord.
Smit: “Om te kunnen volgen of een omroep een eventuele uitgesproken intentie tot verbetering omzet in journalistieke praktijk, zal binnen de keten van journalistieke verantwoording systematische monitoring moeten worden opgezet. Die is er nu niet.”
Het onderzoek
De ombudsman onderzocht programma’s van omroep Ongehoord Nederland naar aanleiding van klachten vanuit het publiek tussen 16 augustus en 1 november 2022. Sinds het programma Ongehoord Nieuws aan een tweede reeks begon, kwamen 1936 mails binnen bij de ombudsman. Daaronder waren ook complimenten, bij 1852 betrof het klachten. De meeste klachten gingen over ‘racisme en discriminatie’, ‘onjuiste informatie’, ‘gebrek aan onpartijdigheid of onafhankelijkheid’ en schokkende beelden.