Uitspraak onderzoek Ongehoord Nederland

De Journalistieke Code van de NPO is geschonden in publicaties van de omroep Ongehoord Nederland. De ombudsman van de publieke omroepen geeft ook aanbevelingen voor andere publieke omroepen en toezichthouders.

In publicaties van omroep Ongehoord Nederland van de afgelopen maanden is de Journalistieke Code van de NPO op diverse punten geschonden. Dat blijkt uit onderzoek van Margo Smit, de onafhankelijk journalistiek ombudsman van de publieke omroepen. Het gaat dan onder meer om schending van de code op het punt van betrouwbaarheid en daardoor het passief en actief bijdragen aan verspreiding van aantoonbaar onjuiste informatie.

Ook wordt onjuiste informatie niet gecorrigeerd en worden meningen niet voldoende gescheiden van feitelijke informatie. Ombudsman Smit: “Journalistieke programma’s bij de publieke omroepen zijn geen open podium en de presentator is geen doorgeefluik. Dat is bij omroep ON! nu met regelmaat wel zo.”

Ongehoord Nederland

De Journalistieke Code stelt dat informatie betrouwbaar moet zijn en gecheckt moet worden. In journalistieke programma’s van ON! wordt ruimte gegeven aan aantoonbaar onjuiste informatie: passief wanneer een presentator niet doorvraagt of aantoonbaar onjuiste informatie geuit door gasten niet tegenspreekt, en actief in eigen teksten van presentatoren of in reportages met aantoonbaar onjuiste opmerkingen en niet-bevraagde aantijgingen.

In de onderzochte ON!-programma’s zitten vooral meningen van gasten. Dat stelde omroep Ongehoord Nederland zelf in zijn uitleg over afwegingen en journalistieke keuzes, en meningen zijn vrij, stelde men ook. Maar het is de vraag of de programma’s dan dat doen waarvoor ze binnen de journalistieke programmering een plek en geld gekregen hebben. Meningen kunnen in journalistieke producties zeker geuit worden, maar journalisten moeten dan dóórvragen naar de onderbouwing van opvattingen. Die journalistieke rol wordt door ON!-presentatoren te weinig ingevuld. Smit: “Het maken van een opiniërend programma is geen vrijbrief voor het uit het oog verliezen van journalistieke normen en afspraken.”

Smit: “In een journalistieke productie moet het bij de publieke omroepen niet om ‘het prettige gesprek’ gaan of om het vrij baan geven aan meningen. Wel om het betrouwbaar informeren van het publiek op basis van feiten. Van omroepen mag geëist worden dat ze zich houden aan de afgesproken normen in Journalistieke Code, die hebben ze allemaal onderschreven. En ze moeten zich houden aan de in de Mediawet beschreven én gezamenlijk aanvaarde uit te dragen waarden. Betrouwbaarheid hoort daar ook bij.”

Andere omroepen

De ombudsman constateert dat programma’s van andere omroepen zich de kritiek ook moeten aantrekken. Smit: “Ik kan niet één geval, bij één bepaalde omroep veroordelen als het publiek dezelfde dingen signaleert bij andere programma’s, ook al gebeurt het daar dan minder frequent of systematisch. Om die reden raakte dit onderzoek ook journalistieke producties van andere publieke omroepen. Onafhankelijkheid moet merkbaar zijn in de wijze waarop je vragen stelt, aan alle bronnen en gasten: met kennis van zaken, je weegt en duidt, spreekt aantoonbaar onjuiste informatie tegen en laat patronen zien. Dat moet gelden voor alle journalisten, van alle omroepen.”

Systeem niet transparant

De ombudsman toetst en doet alleen een uitspraak over inhoudelijke klachten over journalistieke producties. Andere organisaties zoals de NPO en het Commissariaat voor de Media kunnen bij overtreding wel sancties opleggen. Die route is voor het publiek niet transparant en weinig begrijpelijk. Smit: “Voor het publiek moet helder gemaakt worden wat de journalistieke normen en waarden zijn, welke consequenties er zijn als die genegeerd worden, en wie sancties kan opleggen. Zo wordt duidelijk hoe er vóór het publiek en met publiek geld journalistiek bedreven wordt.”

Het onderzoek

De ombudsman onderzocht programma’s van omroep Ongehoord Nederland naar aanleiding van klachten vanuit het publiek. Sinds de toetreding van Ongehoord Nederland tot het omroepbestel kreeg de ombudsman bijna 150 mails met opmerkingen. Tien ervan waren complimenten, de rest betrof klachten over ‘onjuiste informatie’, ‘gebrek aan onpartijdigheid of onafhankelijkheid’, ‘desinformatie’ en ‘racisme’.

Niet alle klachten bij de ombudsman waren gegrond. Een publieke omroep mag – ook in journalistieke programma’s – een standpunt innemen. De keuze voor sprekers en gasten was zeker qua politieke achtergrond eenzijdig, maar dat is niet te voorkomen als gasten met andere overtuigingen niet willen komen. Veronderstelde (politieke) afhankelijkheid of belangenvermenging kon níet worden onderbouwd. Bepaalde beelden in een reportage waren niet eenduidig als racistisch te labelen.   Lees hieronder het volledige onderzoek.