Swifties misleid in respectloze video

In het kort:

• Een video van PowNews over de fans van popster Taylor Swift zorgt voor honderden klachten bij de Ombudsman.
• In de video worden fans voorgelogen over een mogelijke meet-and-greet met Swift en aangezet tot bepaalde vergaande handelingen.
• Door het voor de gek houden van de geïnterviewden heeft PowNed de regels van de Code Journalistiek Handelen overtreden.

Fans van de Amerikaanse superster Taylor Swift kwamen vorige week massaal naar Amsterdam. Zo’n 165.000 mensen gingen naar de drie concerten in de Amsterdam Arena. Kaartjes daarvoor kochten ze al een jaar van tevoren. Ruim voor de concerten begonnen was het druk rondom de Arena. Ook verschillende publieke omroepen meldden zich. Zo maakte onder andere het NOS Jeugdjournaal een reportage over hoe fanatiek de ‘Swifties’, zoals fans van Swift genoemd worden, zijn. En ook PowNews ging naar de Arena. Met hetzelfde thema, maar een hele andere insteek. Een insteek die volgens velen ver over de grens ging.

Waar gaat het over?

In de video van PowNed ging de verslaggever op zoek naar het antwoord op de vraag hoe ver de fans van Swift zouden gaan voor een meet-and-greet met de artiest. In de 3,5 minuut die volgde, legde hij deze vraag aan verschillende mensen voor. Twee fans kreeg hij ook echt zover dat ze daadwerkelijk deden wat ze zeiden te doen om de artiest te kunnen ontmoeten. Eén jonge vrouw zoende met een onbekende andere fan en één fan liet haar blote borsten op camera zien.

Beide acties werden uitgebreid aangemoedigd door de verslaggever. De fan die zoende met een andere fan werd zelfs gepusht om net iets verder te gaan dan ze eerder had aangegeven. De verslaggever zei letterlijk: “Wel met tong, want anders…” (in het Engels). Hierna volgde de mededeling dat er toch geen meet-and-greet zou komen. Hierop gaf één van de fans aan dat ze de video niet online wilde zien. “Nou, dan gaan we het wissen,” zei ze, waarna nogmaals het shot met de blote borsten voorbij kwam. En als laatste hoorde je haar zeggen: “Het filmpje moet ik niet zien.”

Toch verscheen het dus online. Inclusief de fan die aangaf dat ze verwachtte dat het gewist zou worden en niet online gezet zou worden. Op YouTube verscheen het onder de titel: “Gillende meisjes laten ALLES zien voor Taylor Swift”. Op de eigen site van de omroep kreeg de video een andere titel: “Gillende meisjes worden sletjes voor Taylor Swift.”  Een titel die niet onopgemerkt bleef. Net als de hele video.

De klachten

Bijna 300 mails kreeg de Ombudsman voor de publieke omroepen naar aanleiding van de video van PowNed. Via TikTok, Instagram en LinkedIn werden mensen aangespoord om hun verontwaardiging te uiten. Bij de Ombudsman en ook bij het Commissariaat voor de Media. “Ik vind het ongelofelijk dat een zender uit de publieke omroep jonge vrouwen kan voorliegen om ze zo ver te krijgen hun borsten te laten filmen,”  schreef één van de eerste klagers ons. “En ze vervolgens weg te zetten als "sletjes”.

De vele mailers die volgden, noemden het optreden van de omroep seksistisch, denigrerend en onsmakelijk. Volgens de klagers ging het in deze video om pestgedrag en werd er opzettelijk schade toegebracht aan de hoofdpersonen in de reportage. Of zoals een andere klager ons liet weten: “Het is machtsmisbruik, de interviewer maakt meiden wijs dat ze een meet & greet kunnen winnen en dit blijkt helemaal niet waar te zijn. Zo'n item zou niet gemaakt mogen worden en ik zou graag zien dat dit offline wordt gehaald.”

Dit laatste gebeurde, nadat ook in de media een storm van kritiek was losgebarsten. In kranten, online en op de radio werd er uitgebreid gesproken over de video van PowNews. En die storm ging niet liggen toen de video uiteindelijk offline was. Er bleven nieuwe klachten binnenkomen bij de Ombudsman en ook in de media was het gesprek nog niet voorbij. Eén van de vragen was of hier niet strafbaar gehandeld was. Een vraag die verschillende klagers ook bij de Ombudsman neerlegden.

Of dit laatste het geval is, is niet iets wat de Ombudsman beoordeelt. De Ombudsman bekijkt klachten aan de hand van de Code Journalistiek Handelen, de set afspraken die de verschillende publieke omroepen met elkaar hebben vastgelegd. Aan de hand van deze code kijkt de Ombudsman of een omroep of redactie uit de bocht gevlogen is. Of iets strafbaar is, is aan de rechter om te beoordelen. In een enkele media-uiting werd daar al wel op vooruit gelopen door juristen, maar een mogelijk oordeel daarover kan pas volgen als iemand aangifte doet.

De Ombudsman kan aan de hand van enkel de code ook niet beoordelen of iets denigrerend, seksistisch of onsmakelijk is. Over smaak valt immers niet te twisten. Wel voelt de Ombudsman zich vrij om in het belang van het publiek hier in dit geval net iets meer over te zeggen dan gebruikelijk is. Een deel van de mensen dat contact zocht met de Ombudsman deed dat immers ook omdat men zich zorgen maakte over de journalistiek in het algemeen en de publieke omroep in het bijzonder. Hierover later meer.

De Code

In de Code Journalistiek Handelen staat onder andere dat omroepen vrij zijn in wat ze produceren. Het is een bepaling die ook terug te vinden is in de Mediawet. Deze redactionele vrijheid geeft een journalist de mogelijkheid om zelf te kiezen waarover hij of zij bericht en in welke vorm. Het pluriforme bestel dat we hebben in Nederland geeft ledenomroepen bovendien de gelegenheid (en zelfs de specifieke opdracht) om dat te doen in een ‘gekleurde’ vorm, vanuit een bepaald standpunt. Als deze verslaggever vrij negatief wilde berichten over de fans van Taylor Swift, dan was dat een keuze die hij mocht maken.

Waar de regels echter wel degelijk overtreden worden, is als de verslaggever de geïnterviewden iets voorhoudt wat niet klopt. In de code staat: “Omroepmedewerkers treden op met open vizier. Ze maken hun identiteit bekend aan potentiële gesprekspartners en zijn tegenover hen duidelijk over hun bedoelingen en de aard van de publicatie. Zo is de gesprekspartner voldoende geïnformeerd om te beslissen of hij/zij mee wil werken aan de publicatie.”

In de reportage zei de verslaggever letterlijk het volgende: “Hoe ver zouden jullie gaan, wat is het gekste wat jullie zouden willen doen, nu op camera, om mee te gaan naar een meet-and-greet met Taylor?”  De verslaggever wist al dat die meet-and-greet er niet ging komen. Door de manier van formuleren, met de nadruk op dat het “nu op camera” moet, spiegelde hij de geïnterviewden echter iets heel anders voor. Aan de reactie die hij kreeg was ook duidelijk te zien dat de fans echt dachten dat diteen unieke kans was op een ontmoeting met hun idool.

De verslaggever liet ze ook in die waan toen ze overgingen tot handelen. Hij moedigde ze daarin zelfs extra aan, zoals al eerder vermeld. Hier was overduidelijk sprake van misleiding. De verslaggever was niet eerlijk over wat hij hier aan het doen was. Was hij wel eerlijk geweest, dan had hij beslist niet hetzelfde resultaat behaald. 

In het geval van het meisje dat haar borsten liet zien, werd ook een ethische grens overschreden. Niet alleen werd zij voorgelogen, maar op het moment dat dit haar duidelijk was, liet zij aan de verslaggever weten dat ze het filmpje niet terug wilde zien. In plaats van de beelden te wissen, werd het gewraakte fragment echter nog twee keer getoond. De borsten waren weliswaar afgeplakt in de video, maar het gezicht was niet geblurd of op een andere manier onherkenbaar gemaakt. Dit gold ook voor de persoon die van de verslaggever moest tongzoenen met een andere fan.

Het statement

Wie puur naar de code kijkt komt dus al snel tot de conclusie dat de omroep hier uit de bocht gevlogen is. In een statement gaf de omroep dat zelf ook toe. “PowNews wordt gemaakt door en voor jongeren en opereert al bijna 15 jaar op het scherpst van de snede. Aan de rand van de afgrond groeien nu eenmaal de mooiste bloemen. Maar soms donder je wel eens over het randje. Zo ook met het filmpje over de Taylor Swift-fans. En dan moet je de hand in eigen boezem steken. Daarom hebben we na intern overleg besloten dit item offline te halen.”

Maar zoals al gezegd was het na het statement nog niet klaar. Na het offline halen kwamen er nog steeds klachten binnen bij de Ombudsman. Volgens velen kwamen de makers van de video er zo veel te makkelijk mee weg. Het kwaad was immers al geschied. De video had op YouTube en elders al flink wat kijkers getrokken en offline halen loste volgens de klagers het probleem niet op. In de NRC reageerde PowNed-directeur Dominique Weesie via een app ook nog op het filmpje: “Het is heel vervelend wat er is gebeurd en het had niet mogen gebeuren. Het is smakeloos, niet goed te praten en intern is hierover het laatste woord zeer zeker nog niet gezegd. Maar die gesprekken ga ik niet via de media voeren.”

PowNed wil dat gesprek met de eigen redactie niet via de media voeren. De Ombudsman heeft hier begrip voor. Toch zou het de omroep sieren om uitgebreider te reflecteren op wat hier nu precies fout gegaan is en daar ook in het openbaar op terug te komen. Zoals hierboven omschreven is, zijn de regels van de Code Journalistiek Handelen overtreden. Is dat gebeurd omdat men zich niet bewust was van die ethische afspraken? Of was het een bewust zoeken naar de randen, zoals het officiële statement van de omroep aangeeft?

In beide gevallen is het schadelijk voor het vertrouwen in de journalistiek als geheel en die bij de publieke omroep in het bijzonder. Van de journalistiek mag namelijk verwacht worden dat die zich bewust is van de kwaliteitseisen die zij zichzelf heeft opgelegd. En als daar publiekelijk afspraken over worden gemaakt, dan moet men zich daar aan houden. Je moet een omroep daarin kunnen vertrouwen en op af kunnen rekenen. 

PowNed gaf in zijn statement aan, de randen op te willen zoeken. Dat het opzoeken van deze randen goed scoort online hoeft geen verrassing te zijn. Maar veel clicks mag voor een publieke omroep niet het belangrijkste uitgangspunt zijn. Immers, een publieke omroep is minder afhankelijk van kijkcijfers en lezers dan een commerciële omroep, krant of website. Van een publieke omroep mag je verwachten dat de zoektocht naar een zo groot mogelijk aantal kijkers niet de belangrijkste drijfveer is. Goede journalistiek haalt zijn waarde niet uit het aantal clicks dat het haalt, maar uit de impact die het verhaal heeft. De video van PowNed had overduidelijk impact, maar waarschijnlijk niet zoals de maker het bedoeld had. 

Daarbij speelt voor de Ombudsman ook een rol dat de verslaggever de Swift-fans in deze video overhaalde tot het doen van handelingen die wel degelijk gekwalificeerd kunnen worden als grensoverschrijdend. In een tijd waarin de publieke omroep op dit punt, terecht, onder een vergrootglas ligt door het onderzoek van de Commissie van Rijn, geeft deze journalistieke aanpak op zijn minst het verkeerde voorbeeld. Het gebruik van het woord ‘sletjes’ in de titel op de eigen pagina van de omroep getuigt bovendien van weinig respect voor vrouwen in het algemeen en de vrouwen in deze video in het bijzonder.

 

Aanvullende verklaring van Dominique Weesie van PowNed

In de productieketen van de gewraakte video zijn vele fouten gemaakt. Dit had nooit mogen gebeuren en heeft ook helemaal niets met journalistiek te maken. Het was niet alleen een smakeloos item, maar veel erger nog: totaal respectloos naar vrouwen in het algemeen. Dit werd nog eens versterkt door de titel boven de video. Daarvoor schaam ik mij diep. Wij onderzoeken op dit moment hoe het zo verschrikkelijk fout heeft kunnen gaan. Aan de hand hiervan zullen wij maatregelen nemen die herhaling moet voorkomen. 

Wij zijn een omroep die confronteert en choqueert waar nodig. Ongecensureerd, maar intelligent. In dit laatste zijn wij ernstig tekort geschoten. Aan de dames in de video, maar ook aan een ieder die een klacht heeft ingediend, wil ik dan ook mijn oprechte excuses aanbieden. Laatstgenoemden ontvangen uiterlijk volgende week ook allemaal nog een persoonlijk bericht.