Redactionele autonomie is geen excuus voor onjuiste weergave

De studiotafel van Ongehoord Nieuws bespreekt een brief van de Vereniging Nederlandse Gemeenten over de vastgelopen asielketen en blikt terug op de rellen van 20 september in Den Haag. Over de journalistieke aanpak van beide gesprekken valt het nodige te klagen, vindt een kijker. Er zou sprake zijn van onjuiste informatie en onvoldoende scheiding van feiten en meningen. 

In het kort:

- De Vereniging Nederlandse Gemeenten zou nu “eindelijk” inzien dat er iets aan immigratie moet gebeuren, stellen de studiogasten bij Ongehoord Nieuws op grond van een brief van de VNG.

- Dat is niet de insteek of duiding van de brief. Daarnaast heeft de VNG eerder meermaals openbaar gewezen op de problemen in de hele asielketen.

- Een gast doet beweringen over de rellen in Den Haag die niet feitelijk onderbouwd of bevraagd worden.

- Meningen van gasten worden niet altijd duidelijk onderscheiden van feitelijke informatie.

Brief VNG

In de uitzending van Ongehoord Nieuws van 23 september wordt aan de studiotafel een gesprek gevoerd over een brief van de Vereniging Nederlandse Gemeenten van één dag eerder. Deze brief aan het kabinet-Schoof heeft de titel “Escalatie maatschappelijke onrust en vastlopende opvangketen – rijksverantwoordelijkheid en overleg deze week”. De inhoud is precies dát: een blik vanuit de gemeenten op de verantwoordelijkheid van het Rijk voor het vastlopen van de opvangketen en waar dat toe leidt, namelijk toenemende onrust in de maatschappij. De gemeenten houden in de brief het Rijk daarvoor verantwoordelijk. Verder vraagt de brief het kabinet om een vijftal concrete problemen op te lossen.

Volgens de presentator en de gasten in de uitzending blijkt uit de brief dat ook de VNG nu – weliswaar “vrij laat” maar “eindelijk” – inziet dat er iets aan immigratie moet gebeuren. Het appel in de brief is echter veelzijdiger dan het stoppen van immigratie. De vastgelopen opvangketen moet vlot getrokken worden, en dat vraagt veel meer dan alleen iets doen aan de instroom.

Daarnaast is de erkenning van problemen in de opvangketen er bij de VNG al langer. De sprekers in de uitzending mogen vinden dat de VNG laat is met de kritiek op de overheid en zich eindelijk nu laat horen, maar dat is een persoonlijke opvatting (die overigens niet als zodanig aangeduid wordt in de uitzending). Wie kijkt naar de feiten, de uitingen van de VNG, vindt al meerdere jaren kritische berichten over het vastlopen van de asielketen en alle aspecten die bij het verhelpen daarvan een rol kunnen spelen. Iets doen aan de instroom is er daarvan maar één. Zie bijvoorbeeld brieven uit 2021, 2023 en 2024.

Geen excuus

De klachtencommissie van de omroep schrijft aan de klager: “Zoals wij de kwestie van de VNG brief interpreteren, geeft u hier een andere lezing aan dan de ON-redactie. Dat mag, maar is niet voldoende grond voor een klacht. Bij elke brief is het altijd de vraag, welke kwesties je uitlicht, welke je minder belicht. Dat zijn redactionele keuzes en die vallen onder de journalistieke vrijheid.”

Redactionele keuzevrijheid is inderdaad een groot goed, maar geen excuus voor een onjuiste weergave van oorspronkelijk bronnenmateriaal. Het gaat er hier niet om dat iets meer of minder belicht werd, er werd in de uitzending een ander doel met en op punten een aantoonbaar andere inhoudelijke feitelijke weergave van een oorspronkelijke bron (de VNG-brief) gegeven. Dat is iets anders dan het maken van een andere redactionele keuze. De Code Journalistiek Handelen schrijft  voor: “Omroepmedewerkers berichten waarheidsgetrouw, de informatie klopt. De producties zijn controleerbaar en worden gecheckt.” Hier klopte de in de uitzending verstrekte informatie over de bedoeling en inhoud van brief van de VNG niet.

Verder worden in dit deel van het tafelgesprek nog enkele punten genoemd die best meningen kúnnen zijn maar niet als zodanig gemarkeerd worden. Daaronder valt onder meer de opmerking van een gast dat de Spreidingswet een verdienmodel is voor gemeenten. De hoofdredactie schreef ons: “Deze mening is zo algemeen bekend dat de presentator in kwestie het niet nodig achtte om onderbouwing te vragen. Deze mening is gewoon een feit.” Even googelen zou dit al laten zien.

Maar de term 'verdienmodel' impliceert dat er uit winstbejag besloten wordt tot asielopvang, om te 'verdienen' aan die opvang. Óf gemeenten er netto ‘aan verdienen’, hangt af van allerlei aannames (over kosten, inzet van middelen, politieke prioriteiten), en blijft daarmee interpretatief als je die aannames niet expliciet maakt. Dat werd in de uitzending niet gedaan en gebruik van de term bleef daarmee eerder standpunt/commentaar. Het is dan duidelijker als dat als zodanig aangeduid wordt.

Reconstructie rellen Den Haag

In de uitzending wordt verder teruggeblikt op de rellen die op 20 september volgden op een demonstratie in Den Haag. Aan tafel zit onder meer politicus Van Haga die bij de demonstratie aanwezig was. Tafelgast Pasquino geeft een reconstructie van het verloop van de middag in Den Haag. Er worden gebeurtenissen besproken die niet direct worden onderbouwd door het feiten- en beeldmateriaal dat over de demonstratie bekend is gemaakt, onder meer via een brief van de Gemeente Den Haag. Bijvoorbeeld dat de politie demonstranten als het ware het centrum in dreef in een achtervolging. Waarmee geïmpliceerd wordt dat niet de demonstranten de binnenstad hadden opgezocht maar de politie hen daarnaartoe gejaagd zou hebben.  

Ook hierbij geldt dat wie beweert, moet onderbouwen. Er wordt gesteld dat er beelden zouden zijn die bewijzen dat bepaalde zaken anders gelopen zijn dan officieel gemeld is. Die beelden worden in de uitzending niet getoond. Daarmee worden de kijkers naar de uitzending in elk geval op dát moment tekort gedaan: onderbouwing van een bewering bleef uit.

Als de klager hierover later aan de redactie vragen stelt, verwijst de klachtencommissie in de correspondentie met hem naar beelden van een interview met een demonstrant bij het hoofdkantoor van D66 (het fragment zit ook in deze reconstructie). Dat interview werd onderbroken omdat de politie een charge uitvoerde en de geïnterviewde wegrende. Dit beeld zou de onderbouwing zijn dat door gedrag van de politie de demonstranten de stad in gegaan zouden zijn.

Dit door de klachtencommissie aangedragen beeld van de NOS laat zien dat demonstranten met een politiecharge voor de deur van D66 worden weggejaagd. De beelden onderbouwen niet dat de politie de demonstranten de stad in drijft maar dat hier een charge plaatsvindt.

Hoe deze beelden te interpreteren, zou heel goed en kritisch in de uitzending besproken hebben kunnen worden. Nu wordt er een uitleg geponeerd zonder bewijs of check op de feiten en wordt er pas na kritiek van een kijker achteraf en buiten de uitzending op specifiek materiaal gewezen. Materiaal dat op zich geen sluitende onderbouwing is van een bewering in de uitzending.

Samenvattend

Op de door de klager aangedragen punten kloppen zijn opmerkingen dus. Er zit in de uitzending een aantoonbaar onjuiste weergave én duiding van oorspronkelijk bronnenmateriaal. Daarnaast komt er onvoldoende onderbouwing voor gedane beweringen. Ook worden opmerkingen die eventueel meningen kunnen zijn geweest, niet duidelijk genoeg als mening gemarkeerd.