Openbaarheid en het handelsregister

Bij speurtochten naar personen is het voor het publiek spannend om mee te kijken hoe dat in zijn werk gaat. Bepaalde gegevens over bedrijven en de personen erachter kan je vinden in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel (KVK). Maar schend je als journalist de privacy van iemand als je de data van de KVK laat zien?*

Privacy in de code

De Ombudsman onderzoekt in hoeverre journalistieke producties zich houden aan de afspraken zoals opgenomen in de Code Journalistiek Handelen. Over privacy zegt die code: “Bescherming van privacy is altijd een afweging bij het maken van journalistieke producties. De privacy van mensen mag worden aangetast wanneer dit in redelijke verhouding staat tot het publieke belang van de publicatie.”

Verder zegt de code hierover: “Omroepmedewerkers dienen te voorkomen dat informatie of beelden worden gepubliceerd waardoor verdachten, veroordeelden of getuigen door het grote publiek ongewenst kunnen worden geïdentificeerd en getraceerd.” Een van de uitzonderingen hierop is als “de naam een essentieel bestanddeel van de berichtgeving is”.

Handelwijze programma

Het achterhalen van de identiteit van een persoon is bij dit soort berichtgeving essentieel. Zeker als in de samenleving volop besproken wordt wie iemand zou kunnen zijn. Het publieke belang van het maken en publiceren van de journalistieke productie kan dan in de omvang en inhoud van het publieke debat onderbouwing vinden.

Maar door het in de speurtocht tonen van specifieke gegevens zou wel sprake kunnen zijn van het ongewenst kunnen traceren van iemand. Zo klaagde iemand die onderzocht werd bij de onderzoekende redactie en bij de Ombudsman omdat er in één shot in een item een uittreksel van de Kamer van Koophandel getoond werd, met méér gegevens dan de klager uit oogpunt van privacy toelaatbaar leek.

Dat shot was er tussendoor geglipt, legde de redactie hem uit, andere shots waren wel afgelakt. Niet goed gegaan dus. Over gemaakte fouten zegt de code Journalistiek Handelen: “Fouten en onzorgvuldigheden worden erkend, hersteld en besproken.” Dus haalde de redactie de publicatie offline en wijzigde die. Het ‘ongelakte’ shot werd vervangen. Bij het opnieuw online zetten werd uitgelegd waarom er iets was gewijzigd. De onderzochte persoon kreeg excuses van de programmamakers en van de directie van de omroep.

Vooruit kijken

De redactie keek ook kritisch naar de eigen werkwijze. “We trekken ons dit aan als redactie. Ons journalistieke onderzoek is deugdelijk geweest, daar doet deze fout niets aan af. Wel hebben we meteen maatregelen genomen om zo'n fout in de toekomst te voorkomen. Wanneer we in de toekomst video’s plaatsen met dergelijk journalistiek onderzoek, maken we vanaf nu van tevoren een checklist met dit soort punten erop, dat we er extra op letten dat documenten waar nodig gelakt zijn. Ook wijzen we een researcher aan die een dubbelcheck doet op dit soort gevoeligheden tijdens de viewing van de verschillende edits.”

De redactie voldeed met deze handelwijze aan wat de journalistieke ethiek vraagt van een redactie die een fout maakt: erkennen, herstellen en bespreken. En de redactie deed meer. Want de Ombudsman zou in het algemeen nog willen toevoegen: en verander je aanpak als dat nodig blijkt. Ook dat deed de redactie.

Status van de gedeelde informatie

Maar hoe zit het nu met de gedeelde informatie? Gegevens afkomstig uit het zogenoemde Handelsregister van de Kamer van Koophandel hebben een specifieke status. Veel ervan is volgens de informatie van de KVK zelf openbaar, “zodat iedereen kan achterhalen of een bedrijf bestaat, wie verantwoordelijk is en vanuit welke plaats het bedrijf werkt. In het register staan alle bedrijven en organisaties die nu actief zijn, maar ook die gestopt zijn”. Openbaar zijn bijvoorbeeld naam, geboortedatum, KVK-nummer, bezoekadres en handelsnaam. Andere gegevens, zoals woonadressen, burgerservicenummer (BSN) en geslacht zijn niet openbaar. In het geval waarover geklaagd werd, liet het programma overigens alleen openbare gegevens zien.

Wel moet je, om meer dan de basisgegevens in het Handelsregister bij de KVK in te zien, betalen. Dus zonder meer toegankelijk is de informatie niet. Maar die zit niet om inhoudelijke of principiële reden achter een slotje, maar omdat de KVK een bijdrage mag vragen voor een uittreksel met meer gegevens – vanwege het businessmodel van het Nederlandse handelsregister dus. Voor wie betalen wil, is de informatie zoals gedeeld werd in het gewraakte shot dus toegankelijk en bruikbaar.

Daarnaast zegt de KVK over journalistiek gebruik van de informatie: “Journalisten mogen gegevens uit het Handelsregister gebruiken als dit noodzakelijk is voor een journalistieke activiteit. Hierbij moet een afweging worden gemaakt tussen het recht op privacy en het recht op vrijheid van meningsuiting, waarbij factoren zoals de bijdrage aan een debat van openbaar belang, de bekendheid van de betrokken persoon, en de inhoud en gevolgen van de publicatie worden meegenomen.”

Over zo’n journalistieke uitzondering kan door de Autoriteit Persoonsgegevens gereflecteerd worden. De Ombudsman oordeelt niet of daarvan sprake is. Maar meegewogen kan worden of er binnen de openbare meningsvorming met de journalistieke publicatie een bijdrage aan een debat van openbaar belang geleverd wordt. Dat was hier wel het geval gezien diverse discussies in de samenleving over de onderzochte persoon.

Overigens: het kan zijn dat een bezoekadres (dat in principe dus openbaar is) óók iemands woonadres is, de KVK geeft zelf als voorbeeld “een adviseur met een kantoor op zolder of de kapper die thuis knipt”. Dan kan je vragen of je woonadres ‘afgeschermd’ kan worden, bijvoorbeeld als je wordt bedreigd. Is de bezoeklocatie daarentegen bijvoorbeeld een bedrijfsverzamelgebouw of een postadres, dan wordt de traceerbaarheid juist weer minder.

De Ombudsman is geen rechter die over eventuele doxing (“Het verzamelen of delen van persoonsgegevens, zoals een adres of telefoonnummer, om iemand te intimideren” volgens de Rijksoverheid) zou oordelen. De klager vergeleek het naar buiten brengen van zijn bedrijfsadres daar wel mee. Maar label je als doxing het delen van een openbaar bezoekadres van een bedrijfsverzamelgebouw waarbij de intentie om iemand te intimideren niet onderbouwd werd? Dat vraagt nogal een denkstap.

Publiek belang

De getoonde gegevens waren op zich openbaar volgens de leverancier ervan, het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. Dat je voor een uittreksel moet betalen, is voor openbare gegevens misschien raar. Maar dat is een andere discussie. Journalistiek gebruik van het Handelsregister mag, als je de gemaakte afweging tussen privacy en vrijheid van meningsuiting steekhoudend kunt onderbouwen. Hoe groot het publieke belang van je publicatie is, speelt daarbij een belangrijke rol.

* Aangezien het hier om mogelijke schending van privacy gaat en wij ons daaraan uiteraard niet zelf schuldig willen maken, kiezen we ervoor om in deze column de naam van het programma en de omroep niet te noemen.