Onze oorlog?
Minister Kajsa Ollongren van Defensie was op 4 mei 2023 te gast in de uitzending van Op1. Volgens een klager werd “in de uitzending ongeloofwaardige, onbetrouwbare en onjuiste informatie verstrekt.” Volgens de mail die de Ombudsman ontving, hadden de presentatoren van Op1 moeten vragen naar onderbouwing van de uitspraak van Ollongren dat de oorlog in Oekraïne “ook onze oorlog is”.
De klager schreef ons: “Zij vertelde dat de oorlog in Oekraïne weer eens duidelijk maakt dat vrijheid niet vanzelfsprekend is; dat die oorlog ons een spiegel voor houdt; dat die oorlog zich heel dichtbij afspeelt; en dat die oorlog ook over ons gaat. Dat waren min of meer objectieve uitspraken, hoewel bij het laatste gedeelte (over ons) de wenkbrauwen al gefronst dienden te worden. Daarnaast stelde zij, als ware het een feit, zonder blikken of blozen dat het ook onze oorlog is.”
En vooral dat laatste, daar was in elk geval deze kijker het dus niet mee eens. Hij kwalificeerde dit zelfs als ongeloofwaardig, onbetrouwbaar en onjuist. Dit zijn stevige woorden. Volgens de klager hadden de presentatoren hier dus moeten ingrijpen. En als het een bewering is die op geen enkele manier onderbouwd is, dan klopt dat inderdaad volgens de Code Journalistiek Handelen van de NPO. Maar voor de gemiddelde kijker was dit niet nodig voor het begrijpen van het gesprek. Immers, de uitspraak dat het ‘onze oorlog’ is, is net zo oud als de oorlog zelf. De argumenten daarvoor zijn dan ook al heel vaak voorbijgekomen.
“Onze oorlog”
De oorlog in Oekraïne is al weer meer dan 500 dagen oud. De gevolgen van die oorlog zijn niet alleen voor Rusland en Oekraïne groot, maar ook voor ons land. VPRO Tegenlicht schreef er al eens een vrij uitgebreide explainer over. De meest zichtbare gevolgen zijn waarschijnlijk de economische. Zo heeft de oorlog grote gevolgen voor een flink aantal Nederlandse bedrijven doordat de handel met Rusland en Oekraïne nagenoeg stil kwam te liggen. Iets waarvoor ook al vrij snel na het begin van de oorlog werd gewaarschuwd door De Nederlandse Bank (DNB). Er waren zelfs bedrijven die Rusland helemaal verlieten. En ook de Nederlandse bevolking ondervindt de economische gevolgen van de oorlog iedere dag door onder andere de stijgende energieprijzen.
Er zijn niet alleen economische redenen om het ook ‘onze’ oorlog te noemen. Zo heeft Nederland net als vele andere landen haar handtekening gezet onder het handvest van de Verenigde Naties, waarin staat dat je niet zomaar een soeverein land mag aanvallen. Samen met 192 andere landen heeft Nederland de inval van Rusland in Oekraïne veroordeeld. De Europese Raad, waar Nederland ook bij hoort, heeft de inval scherp veroordeeld. Ook is er al vaak geschreven dat de strijd ook gaat om de westerse waarden. Volgens sommigen gaan de West-Europese landen zelfs nog niet ver genoeg in hun steun aan Oekraïne. Daarnaast heeft de komst van een groot aantal vluchtelingen uit Oekraïne een grote impact op Nederland. Ook dat zou je kunnen zien als een argument waarom de oorlog ‘onze oorlog’ is.
Al deze argumenten, en misschien nog wel meer, hadden een plaats kunnen krijgen in de uitzending van Op1 om de opmerking van de minister dat het ‘ook onze oorlog’ is, te onderbouwen. Dat gebeurde echter niet. De minister zei in de uitzending letterlijk: “Het is ook onze oorlog. Het gaat ook over ons. We zijn geen toeschouwer van een oorlog ver weg."De uitspraak van de minister kwam na een gesprek dat al bijna tien minuten gaande was, waarin gesproken werd over de Nederlandse militaire steun aan Oekraïne, over het bezoek van president Zelensky aan Nederland en over hoe de oorlog in Oekraïne veel mensen opnieuw doet beseffen dat oorlog niet alleen iets uit het verleden is.
De minister sprak hier uit hoe zij vindt dat er tegen de oorlog moet worden aangekeken, zoals ze al vaker in het openbaar had gedaan. Maar ook over hoe de oorlog door een groot gedeelte van Nederland wordt beleefd. Met name op de dag van de uitzending (4 mei). De presentatoren vroegen er niet meer op door, maar hoefden dat ook niet. Het had de kijker niets wijzer gemaakt. Een deel van de argumentatie kwam in het voorgaande gesprek al voorbij en na 500 dagen oorlog en talloze publicaties is het standpunt van de minister en de Nederlandse regering wat betreft de oorlog in Oekraïne geen verrassing meer.
De Ombudsman is het niet met klager eens dat er een verduidelijkende vraag had moeten worden gesteld. Laat staan dat er sprake was van de verstrekking van “ongeloofwaardige, onbetrouwbare en onjuiste informatie.” De uitzending van Op1 bestaat niet in een vacuüm. De kijker van het programma hoorde niet voor het eerst over de oorlog en de gevolgen daarvan voor ons land. Doen alsof dat wel zo is, is wat de Ombudsman betreft onterecht.