NOS niet onzorgvuldig over Armeense asielgezinnen

De NOS belicht op tv en website een rapport dat de terugkeerproblematiek rond Armeense asielgezinnen beschrijft. Uitgeprocedeerde Armeense asielzoekers zouden relatief vaak weigeren terug te gaan en daarin vasthoudender zijn dan afgewezen asielzoekers uit andere landen. De Federatie Armeense Organisaties Nederland klaagt bij NOS en ombudsman over ongenuanceerde en onzorgvuldige berichtgeving, die de gehele Armeense gemeenschap wegzet als leugenaars en fraudeurs. De ombudsman is het niet met klagers eens.

De berichtgeving en de klacht

De NOS wijdt op 17 september op de website en in de Journaaluitzending van 20 uur aandacht aan een rapport dat terugkeerproblemen van Armeense asielgezinnen beschrijft. Afgewezen Armeense asielzoekers zouden relatief vaak weigeren terug te gaan en daarin vasthoudender zijn dan uitgeprocedeerde asielzoekers uit andere landen. De berichtgeving is gebaseerd op een rapport van de organisatie Solid Road die Armeense gezinnen begeleidt bij de terugkeer naar het land.

De Federatie Armeense Organisaties Nederland (FAON) klaagt eerst bij de NOS dat de berichtgeving onzorgvuldig en ongenuanceerd is, dat Armeniërs als bevolkingsgroep worden weggezet, en dat in deze berichtgeving van alle asielzoekers alleen de Armeense worden neergezet als leugenaars en fraudeurs. De NOS antwoordt tweemaal, met uitleg over de grond voor de berichtgeving en de werkwijze, maar de FAON is niet overtuigd en schakelt de ombudsman in.

Generalisatie over de gehele gemeenschap

Zorgvuldig lezen van en kijken naar de berichtgeving leidt de ombudsman om te beginnen niet naar de conclusie dat Armeniërs in het algemeen en als gehele bevolkingsgroep worden weggezet. Er is in alle uitingen steeds sprake van ‘Armeense asielzoekers’ of ‘Armeense asielgezinnen’, en waar slechts ‘Armeniërs’ gebruikt wordt, is ook duidelijk dat het hier gaat over de mensen op zoek naar asiel in Nederland. Ook wordt vrijwel steeds toegevoegd dat het om uitgeprocedeerde asielzoekers gaat. Er wordt niet gegeneraliseerd over de hele gemeenschap.

Vergelijking met andere asielzoekers

Worden dan, zoals klager stelt, alleen Armeense asielzoekers neergezet als ‘leugenaars en fraudeurs’? Allereerst worden beide woorden door de NOS niet gebruikt. Respondenten in het door de NOS gebruikte onderzoek spreken wel van liegen over documenten, van het opgeven van valse persoonsgegevens en het op mogelijk onterechte gronden rekken van procedures. Waar wordt gesteld dat Armeense asielzoekers ‘relatief vaak’ foutieve of onvolledige gegevens verstrekken (wat wel ‘fraude’ genoemd zou kunnen worden, een woord dat door de NOS in het online artikel gebruikt wordt als aan het Ministerie van Justitie om een reactie wordt gevraagd), wordt dat niet door de NOS gedaan: het wordt beschreven door respondenten in het rapport van Solid Road.

Het artikel op de site en het item in de journaaluitzending gaan over Armeense asielzoekers, in een tijd dat vanwege de zaak van de Armeense tieners Howick en Lili en het kerkasiel voor een ander gezin, veel interesse voor Armeense asielgezinnen is. Nu door Solid Road specifiek juist dáárnaar onderzoek is gedaan, wordt over dát onderzoek bericht. Dus is het niet raar dat in de berichten geen uitgebreide vergelijking met mensen van andere nationaliteiten wordt gedaan.

Er wordt wel gesteld dat Armeense asielzoekers ‘relatief vaak’  weigeren terug te gaan, wat toch een mate van vergelijking impliceert. Dit wordt gebaseerd op het onderzoek van Solid Road en op onderzoek uit 2015 dat in een voetnoot van het rapport van Solid Road wordt aangehaald. Daarnaast kregen de NOS-redacteuren, die al langer en intensief het asiel- en migratiedossier onder hun hoede hebben, ook informatie van anderen in de asielketen. In dit geval was er, volgens de redacteuren, meer achtergrondinformatie die het beeld van het Solid Road-rapport ondersteunde.

Klager stelde dat het geschetste beeld onjuist is, wat zou blijken uit de reactie van het Ministerie van Justitie onderaan het online-artikel: Het Ministerie “herkent dat het lastig is gezinnen uit te zetten, niet alleen in het geval van Armeense gezinnen. Of fraude bij Armeniërs vaker voorkomt dan bij asielzoekers uit andere landen kan het Ministerie niet zeggen.” Maar het ministerie stelt niet, zoals klager schrijft, dat “de uitspraken zo niet gedaan kunnen worden”. Het ministerie zegt dat het iets “niet kan zeggen”, dat houdt niet automatisch in dat het geschetste beeld dan niet juist is: het ministerie wéét het simpelweg niet.

Omdat er toch wel een suggestie van vergelijking in de teksten zit, was het vollediger geweest als de opmerking van het Ministerie (dat het Ministerie niet kan zeggen of Armeense asielzoekers vaker onjuiste gegevens opgeven dan andere asielzoekers) ook was meegenomen in de journaaluitzending en niet alleen in de online-versie. Dit standpunt was op het moment van uitzending bekend en had nog extra context aan het verhaal kunnen geven.

Reactie van de onderzoekers

De ombudsman sprak met de organisatie die het onderzoeksrapport maakte, Solid Road, omdat de klagers aangaven dat Solid Road “grote moeite” zou hebben met de NOS-berichtgeving en de NOS “expliciet” gewaarschuwd zou hebben dat een en ander zo niet neergezet zou kunnen worden. Solid Road, een organisatie die Armeense gezinnen begeleidt bij vrijwillige terugkeer naar Armenië, legt uit hoe zij tegen het item op het NOS-journaal en het artikel aankijken. 

De organisatie werkte mee aan tv-item en artikel, en gaf ook nog feedback op het artikel waarvan het grootste deel gehonoreerd werd. Natuurlijk, zegt Solid Road, was het fijner geweest als er meer aandacht was gegeven aan de successen die er ook in de begeleiding van terugkerende Armeniërs worden geboekt. Het was jammer dat juist een van de stevigste kwalificaties in het rapport (“dat 90 procent van de Armeniërs onder een valse naam een asielaanvraag doet”, zegt een geïnterviewde in het rapport) zo prominent gebruikt wordt. “Wij hebben tegen de NOS vóór de uitzending  gezegd: baseer je op de kwantitatieve uitspraken in het rapport, maar er is een kwalitatieve uitspraak genomen. Dat leidt af van ons mooie project.”

Maar, bevestigt Solid Road tegen de ombudsman, de NOS heeft deze uitspraak niet verzonnen. "Het citaat dat is gebruikt is een kwalitatieve uitspraak van één van de 39 respondenten die zijn gesproken en staat in het onderzoeksrapport”. Verder zegt de organisatie: “Wij hebben naar aanleiding van de NOS-berichten ook veel positieve reacties gekregen over ons werk dat wij Armeense gezinnen ondersteunen bij vrijwillige terugkeer naar Armenië. Maar wij begrijpende de reactie vanuit de Armeense gemeenschap op de berichten, en het zou jammer zijn als Solid Road bij de gemeenschap in een slecht daglicht komt te staan. Wij willen onze energie juist focussen om uitgeprocedeerde Armeense gezinnen perspectief te bieden in Armenië.”

Conclusie

De ombudsman vindt dat hier geen sprake is van ongenuanceerde of onzorgvuldige berichtgeving. De inhoud van de berichtgeving is voor sommigen misschien niet prettig om te lezen, maar de organisatie die het onderliggend onderzoek deed, stelt dat de NOS geen informatie heeft bedacht of aangedikt. Dat een journalist kiest voor de hardste, meest aansprekende uitspraak (de 90%-quote) in een rapport kan jammer gevonden worden, maar de rest van het rapport is niet in tegenstrijd met deze quote. Er staan meer uitspraken in over het op grote schaal liegen over documenten en het achterhouden van informatie. Met de keuze van deze quote wordt de zaak weliswaar scherp gesteld, maar er niet selectief gewinkeld in de informatie.

Als de Armeense gemeenschap zich weggezet voelt, is dat natuurlijk heel vervelend. De ombudsman weet niet of dit voor de hele gemeenschap geldt, maar belangrijk is in dit verband dat de NOS de gemeenschap niet wegzet, maar bericht over onderzoek van derden naar uitgeprocedeerde Armeense asielzoekers. Klager kan de NOS niet verwijten wat deze niet zegt of schrijft, noch verantwoordelijk maken voor wat anderen in de berichten willen lezen of horen. Wel was het vollediger geweest ook in de journaaluitzending de opmerking van het Ministerie van Justitie mee te nemen, dat het ministerie niet kan zeggen of Armeense gezinnen vaker frauderen dan andere asielzoekers.

De hoofdredacteur van NOS Nieuws schreef de klager dat een bericht van de NOS niet een mening van de NOS weergeeft. Klager stelde dit niet te begrijpen. De ombudsman wel, want als bijvoorbeeld bericht wordt over terreurdaden wil dat niet zeggen dat de NOS die accordeert of verwerpt. In dit geval: de NOS heeft geen agenda om afgewezen Armeense asielzoekers of de Armeense gemeenschap negatief neer te zetten. Er is onderzoek gedaan en daarover is bericht, op een moment dat er veel belangstelling was voor afgewezen Armeense asielgezinnen. Niet meer of minder dan dat. Het publiek kan zelf daarna een mening vormen.