Kwaliteit vereist veiligheid
Bron: Commissie Van Rijn
In het rapport wordt op diverse plaatsen een direct verband gelegd tussen een veilige werkomgeving en het kunnen leveren van journalistieke kwaliteit. De wettelijke taak van de Ombudsman is juist het helpen hooghouden van die kwaliteit van journalistieke producties bij de publieke omroepen. En dus las de Ombudsman het rapport met bijzondere aandacht.
Het onderzoek
Zo’n 2500 (oud-)medewerkers vulden voor het onderzoek een vragenlijst in, de commissie-Van Rijn sprak er ruim 200. Regelingen en dossiers werden bestudeerd. Alles om zicht te krijgen op de patronen achter wangedrag dat varieerde van pesten en saboteren tot (seksuele) intimidatie en fysieke dreiging. Niet wíe maar vooral wát zorgde ervoor dat er zo’n nietsontziend en destructief werkklimaat ontstond?
De commissie schrok van de meldingen en verhalen van de (oud-)medewerkers. De omroepen en de NPO schrokken weer van het rapport. En de kijkers en luisteraars, hoe reageerden die? Er was natuurlijk volop ophef op sociale media, maar daar komt een groot deel van het publiek niet. Een enkele kijker stuurde wel een mail aan de Ombudsman met als onderliggende teneur: moet u zich niet eens gaan schamen, publieke omroep? U bent er vóór mij en u bent ván mij, maar dit gebeurt toch niet námens mij?
Zorgvuldig en betrokken
We gaan hier geen spelletje ‘zoek de schuldige’ spelen, al gaf de commissie het rapport de ondertitel ‘De zoekgemaakte verantwoordelijkheid’ (cursivering van de Ombudsman). Het is helder wie er aan de bak moeten. Degenen die leiding geven binnen het omroepbestel zullen de verantwoordelijkheid moeten nemen. Zorgvuldig zijn met de mensen die bij en voor de omroepen werken. Maar ook daadkrachtig in het terugwinnen van geloofwaardigheid bij het publiek.
Want dat is – naast zorg om mensen die persoonlijk beschadigd zijn – waarom de journalistiek Ombudsman betrokkenheid voelt. Kijkend naar ons werkterrein is het de taak van de publieke omroepen om geloofwaardig en betrouwbaar te zijn in het brengen van kwalitatief hoogwaardige journalistieke producties. Maar als je je als maker onveilig voelt, hoe kan je dan kwaliteit leveren en publieke waarden uitdragen als respect, eerlijkheid en onafhankelijkheid?
Het rapport beschrijft dat redacteuren uitstekende gasten maar niet uitnodigden omdat de presentator ze niet zag zitten. Dat redacteuren relevante onderwerpen niet aandroegen omdat een eindredacteur ze wel weer kleinerend zou afschieten. Dat redacteuren geen kritiek durfden te geven op slechte journalistieke keuzes omdat ze dat hun contract kon kosten. Het zijn maar enkele voorbeelden van hoe in het geweld van de ego’s en de werkdruk de best mogelijke journalistiek sneuvelde. Journalistiek waar het publiek recht op heeft.
Direct verband
Door de melders van de misstanden en dus ook door de commissie zelf werd een rechtstreeks verband gelegd tussen veiligheid op de werkvloer en het maken van kwaliteitsvolle journalistiek. Rechtvaardige contractvormen kunnen daar een rol in spelen, maar zorgvuldige omgangsvormen hebben meer impact.
Ook de Ombudsman moet extra alert zijn op signalen wanneer de journalistieke kwaliteit slachtoffer is van mannetjesmakerij of machtsmisbruik. Die signalen moeten we neerleggen bij degenen die er wat aan moeten doen en ernaar blijven vragen. Het werk van de Ombudsman moet bijdragen aan de kwaliteit van de journalistiek bij de publieke omroepen, zo staat het in de wettelijke taak van de Ombudsman. De Ombudsman bepaalt niet de sfeer of de omstandigheden op de werkvloer. Maar de Ombudsman voelt zich wel onderdeel van het waarborgen van het klimaat waarin veilig en transparant gewerkt kan worden. Waarin over journalistieke dilemma’s met respect verschillend kan worden gedacht. Waarin keuzes beargumenteerd afgewogen in plaats van afgedwongen worden. Waarin fouten gemaakt kunnen worden en ook zonder koppensnellen hersteld kunnen worden. Waarin het publiek een stem heeft, en de makers ook.
Verandering begint bij de leidinggevenden die de besluiten daartoe kunnen nemen. Verandering, niet met papieren procedures of een harde hand, maar wel met gezag en met voorbeeldgedrag. En bij de publieke omroepen altijd ten dienste van het publiek. Met de analyse van de commissie-Van Rijn in de hand, bouwend op de feiten en geleid door de waarden van de publieke omroep, moet de veiligheid van de mensen die er werken binnen de omroepbedrijven verankerd worden.
De commissie schreef: “Gelet op haar opdracht richt de commissie zich in dit rapport vooral op zaken die niet goed zijn gegaan. Daarbij moet niet uit het oog worden verloren dat heel veel zaken wel goed gaan. Een gezonde organisatie kenmerkt zich niet door de afwezigheid van conflicten, maar door de wijze waarop daarmee wordt omgegaan.” Er worden bij de publieke omroep veel waardevolle, mooie, relevante programma’s gemaakt. Nu hopelijk nog vaker in een veilig en gezond werkklimaat voor de medewerkers.