Klacht over het gebruik van ‘vernederlandste’ Friese plaatsnamen

De ombudsman krijgt een klacht dat de NOS de Nederlandse benaming van zeven gemeenten in Friesland gebruikt terwijl deze officieel een Friese naam hebben. Met dit “consequent incorrect taalgebruik” ondermijnt de NOS bewust haar Friese rechten, stelt klager. De ombudsman verklaart de klacht ongegrond, omdat het gebruik van de Nederlandse benaming zijn rechtvaardiging vindt in de taak van de NOS als landelijke leverancier van nieuws en informatie voor alle Nederlandse burgers.

Klacht

Klager constateert dat de NOS zich niet houdt aan het officiële gebruik van plaatsnamen binnen Nederland: de NOS kiest consequent voor het gebruik van de Nederlandse naam voor zeven gemeenten in de provincie Friesland waar deze officieel volgens de Gemeentelijke Basisadministratie en de Basisadministratie Adressen en Gebouwen (BAG) bij de Friese naam genoemd moeten worden. Het betreft de gemeenten Tytsjerksteradiel (officiële benaming sinds sinds 1989), Boarnsterhim (sinds 1989), Littenseradiel (sinds 1993,) Ferwerderadiel (sinds 1999), Ljouwerteradiel (sinds 2009), Dantumadiel (sinds 2009), Menameradiel (sinds 2010).

Een klacht bij de NOS-afdeling Publieksreacties werd beantwoord met de uitleg dat de NOS “zoveel mogelijk de Nederlandse benamingen” gebruikt, “die zijn voor het grote publiek beter te begrijpen.”

Klager vindt deze uitleg onvoldoende en stelt “dat de NOS zich niet houdt aan de officiële plaatsnamen binnen Nederland en het ook niet serieus neemt om correct nieuws te schrijven”. Het antwoord dat klager kreeg van de NOS dat “het grote publiek” het anders niet snapt is volgens klager als argument  “ongegrond, zeker gezien dat sommige van deze plaatsnamen al 27 jaar officieel in gebruik zijn”. Daarom ziet klager “het consequent incorrect gebruik en ook het niet beantwoorden van [klagers] opmerking als bewuste ondermijning van de Fryske rechten” en schakelt de ombudsman in.

Werkwijze

De ombudsman heeft naar aanleiding van de klacht de status van de Friese taal en de officiële regels omtrent het gebruik van plaatsnamen onderzocht; contact gezocht met de NOS-afdeling Publieksreacties, de betrokken NOS-redactie, de regioredactie van het NOS Journaal en de collega’s van Omrop Fryslân; en nagezocht hoe de NOS in het algemeen omgaat met het gebruik van (eigen)namen vanuit andere talen dan de Nederlandse in de berichtgeving.

Achtergrond en overwegingen

In de administratieve systemen voor plaatsnamen staat de Friese naam van de zeven gemeenten als officieel te gebruiken naam: alle gemeenten in Nederland hebben maar één officiële naam. Gemeenten kunnen sinds 2015 zelf besluiten of ze ook een ‘vertaalde’ naam op hun plaatsnaamborden willen zetten. Een aantal van de genoemde zeven gemeenten zet ook de Nederlandse naam op de welkomstborden aan de gemeentegrens.

Het gebruik van de Friese naam is dus formeel correct.

Er is bij het gebruik van de Nederlandse naam door de NOS echter sprake van afwegingen die niet louter op basis van de vermelding in het plaatsnamenregister plaatsvinden, maar die te maken hebben met de status van de diverse talen binnen Nederland en de taak van de omroep.

Het Fries is, net als het Papiaments (Bonaire) en het Engels (op Saba en St. Eustatius) een officiële bestuurstaal. Ook heeft de overheid het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden ondertekend, waarmee de overheid vastlegt rekening te zullen houden met de belangen van de sprekers van deze talen. Het Fries mag als voertaal op de scholen gebruikt worden, en met de Wet gebruik Friese taal (in 2013 ingevoerd) is de gelijke positie van het Fries in de provincie Friesland vastgelegd in het verkeer met de overheid en bijvoorbeeld de rechtbanken. Kortom: het Fries is, naast het Nederlands, een officiële taal van de provincie Friesland. Dat maakt het Fries echter niet de officieel tweede taal van Nederland.

De klacht betreft het gebruik van de Nederlandse benaming voor zeven Friese gemeenten door een landelijke Nederlandse nieuwsredactie, die als taak heeft het verzorgen van een brede nieuwsvoorziening voor ‘de Nederlandse burger’. Deze redactie stelt zich - óók maar niet alleen vanwege zijn taakomschrijving - tot doel om voor zoveel mogelijk burgers begrijpelijk nieuws te maken. Zij kiest daarbij voor de officiële landstaal, het Nederlands.

Extra consultatie

De ombudsman wilde zich bij het onderzoek niet alleen laten informeren door formele regels en standaarden, en is dus tevens te rade gegaan bij de Friese collega’s op de NOS Regioredactie (sinds februari 2016 werkt de NOS nauw samen met de regionale omroepen, wat tweemaal daags tot een speciale nieuwsuitzending leidt. In die regioredactie zitten collega’s van de diverse regionale omroepen, en het contact met de regionale omroepen is veelvuldig). Hun advies is kort en bondig, net als dat van de op hun beurt ook benaderde collega’s van Omrop Fryslân: Gebruik in bulletins bestemd voor heel Nederland de Nederlandse namen, zodat alle kijkers begrijpen over welke plaats het gaat. Dat een aantal van de zeven gemeenten de Nederlandse naam op de welkomstborden aan de gemeentegrens zet, heeft ook als doel een groter begrip onder niet-Friestaligen.

Het klopt dat sommig naamgebruik ‘inslijt’ na verloop van tijd, zoals het inmiddels alomtegenwoordige Myanmar voor Birma. En het is zeker zo dat als het publiek niet wordt blootgesteld aan een naam er van gewenning niet snel sprake zal zijn: de klassieke vicieuze cirkel. Slechts het aantal jaren dat een naam gebruikt wordt, zegt helaas niet zoveel over het algemeen begrip van een naam. Juist dat bereiken van algemeen begrip bij een zo breed mogelijk Nederlands publiek is wat (ook wettelijk) vooropstaat bij de NOS, als nationale nieuwsvoorziening voor het gehele Nederlandse volk. Daarom gebruikt de nieuwsredactie op advies van de NOS Taalcommissie nog steeds Peking waar bepaalde andere media voor Bejing kiezen.

Klager stelt dat het ongegrond is dat het grote publiek de Friese namen niet snapt, maar de collega’s van Omrop Fryslân met kennis van zaken stellen dat dit wel een gegronde vrees is. Zij raden (als ervaringsexperts) aan dat op dit moment voor een breed begrip (dat is de opdracht van de NOS) beter voor de Nederlandse naam gekozen kan worden. Dit ondanks dat het volgens het plaatsnamenregister niet de officiële benaming van de zeven plaatsen betreft.

Uitspraak:

De ombudsman vindt het te verdedigen dat een nieuwsorganisatie die zich wettelijk op een breed Nederlands publiek en een landelijke dekking moet richten voor de in het Nederlandse gebruik meest toegankelijke en ingeburgerde benamingen kiest. In dit geval kan dus het beste de Nederlandse benaming voor de Friese gemeenten gebruikt worden.

Dat dit een terrein is waarop continu verandering plaatsvindt is duidelijk, en regelmatige consultatie van ervaringsdeskundigen blijft geboden. Deze stellen dat op dit moment voor een breed begrip beter voor de Nederlandse benaming gekozen kan worden.

Klagers opmerkingen zijn door de afdeling Publieksreacties in eerste aanleg beantwoord, klager is daarna aangeraden een en ander aan de ombudsman voor te leggen, zoals de klachtenprocedure van de ombudsman voorschrijft. Daarmee is correct gehandeld.

De klacht wordt ongegrond verklaard.

Wilt u een reactie geven op het bovenstaande bericht? Neem dan contact op met de ombudsman.