Fossiele verwarring
Onlangs kreeg de Ombudsman een klacht naar aanleiding van een artikel van NOS Nieuws over zogenoemde fossiele subsidies. Volgens de schrijver ging het hier niet om ‘subsidies’. NOS Nieuws zou zich met gebruik van deze term schuldig maken aan het “bewust verstrekken van foute informatie aan een breed publiek, en niet anders dan uitgesproken nepnieuws verspreiden, wat de maatschappelijke onrust hierover aanwakkert”.
NOS Nieuws antwoordde dat de term inderdaad “wat verwarrend” is, maar dat in het artikel en in een explainer van NOSop3 wordt uitgelegd hoe het zit. Daarnaast, zo schreef de redactie, wordt de term door internationale organisaties en het Nederlandse kabinet zelf gebruikt. De klager bleef bij het standpunt dat er sprake is van “onzorgvuldige en opruiende berichtgeving” en vroeg de Ombudsman om ernaar te kijken.
Uitleg gegeven
‘Fossiele subsidies’ zijn géén klassieke subsidies zoals de Algemene wet bestuursrecht die definieert, maar een verzamelnaam voor maatregelen als leningen, investeringen en belastingvoordelen, waarmee het gebruik van fossiele brandstoffen aantrekkelijker of goedkoper wordt gemaakt.
NOS Nieuws verstrekte in een kader bij het artikel korte uitleg over de verwarring die de term ‘subsidies’ in dit verband kan wekken.
De Ombudsman keek of internationale organisaties en het kabinet de term ook in deze zin gebruiken, zoals NOS Nieuws stelde, en dat klopt. We vonden het gebruik bij onder meer de Wereldhandelsorganisatie WTO, het Internationaal Monetair Fonds IMF en het Europees milieuagentschap EEA. Gerenommeerde organisaties, die niet alle zonder meer van mogelijk al te veel sympathie voor ‘groene’ initiatieven beschuldigd kunnen worden. Gebruik door het Nederlandse kabinet – inclusief uitleg over het populair gebruik van de term – vinden we onder meer op de website van de Rijksoverheid. De term ‘fossiele subsidies’ is inmiddels dus breed ingeburgerd.
Rebellen-frame?
Doet NOS Nieuws met dit gebruik dan niet toch mee aan het frame dat met name door voorstanders van afschaffing van die maatregelen wordt gebruikt? Zeker sinds de dagelijkse demonstraties op de Utrechtsebaan klinkt de term niet meer alleen over dit Haagse stukje van de A12.
De Volkskrant schreef onlangs: “Dat de term ‘fossiele subsidies’ nu helemaal is ingeburgerd, geeft aan dat het initiatief inmiddels bij links ligt.” Maar wie wil weten wie het concept of de term ‘uitvonden’, vindt in dit overzichtsartikel definities uit de jaren negentig van onafhankelijke internationale organisaties, of een factsheet van een niet zomaar aan ‘links’ of ‘rechts’ te koppelen organisatie die energiepolitiek bestudeert. Inmiddels is het dus een term die kort-door-de-bocht mag klinken, maar wel kamerbreed gebruikt wordt.
Dat NOS Nieuws niet in íeder bulletin weer uitlegt wat er precies met de term aan de hand is, is niet per definitie problematisch. Als het al vaak uitgelegd is én het is een ingeburgerd gebruik, dan hoeft dat niet elke keer. Een nieuwsbericht is geen encyclopedie. Je kunt best pleiten voor afwisseling in terminologie. Maar zijn dat dan termen als ‘financiële voordelen voor gebruik van fossiele energie’? Mooi, maar het laat ook direct zien hoe omslachtig de formulering dan kan worden. Wie een mooie strakke omschrijving bedenkt, is vast van harte welkom bij de schrijvers van de artikelen erover. Belangrijk blijft dat je regelmatig aangeeft dat het hier dus niet gaat om klassieke subsidies.
Samenvattend
NOS Nieuws heeft duidelijk, ónder het bericht waarover geklaagd werd, aangegeven dat er met de gebruikte term iets aan de hand was. Er was uitleg over de mogelijke verwarring en verwijzing naar informatie over hoe het wel zit. Controleerbare en onafhankelijke informatie, zoals de Code Journalistiek Handelen dat vraagt.
De klager sprak van ‘opruiende berichtgeving’. De betekenis van ‘opruiing’ is ‘aanzetten tot iets dat niet geoorloofd is’. Waartoe NOS Nieuws dan zou aanzetten, werd de Ombudsman niet duidelijk, daar was geen sprake van.
Overigens, dat het afschaffen van fossiele subsidies niet zo simpel is als het mogelijk vanaf de A12 lijkt, beschreef de NOS ook. Met al in de openingszin een verduidelijking van wat die subsidies inhouden. Een NRC-redacteur wijdde er eerder al een nuchtere, informatieve column aan. Die helaas achter een betaalknop zit. Misschien dat een heel klein beetje van de ‘fossiele subsidies’ ingezet zou kunnen worden om muurtjes af te breken rond artikelen die iedereen zou moeten lezen?