Afscheid van 'nieuws'

Wat is precies nieuws? En moet je iets wel nieuws noemen als je zelf beweert dat het niet aan de regels voor nieuws hoeft te voldoen? Het zorgt voor verwarring bij de lezers van het platform Joop.nl. Vooral voor de mensen die niet iedere dag op de opiniesite van BNNVARA komen. Zo blijkt regelmatig uit de mailbox van de Ombudsman. Eind september barstte er opnieuw een discussie los over de site.

“Schuurt kandidaat Soepboer van Omtzigts Nieuw Sociaal Contract te dicht tegen rechtsextremisme aan?”  Met deze kop trekt Joop.nl op woensdag 27 september de aandacht van flink wat mensen. In 24 uur wordt het artikel door ruim 50.000 mensen gelezen. In het artikel wordt onder andere geschreven over de metalband waar Soepboer in speelt: “De nummer 7 van Pieter Omtzigt is daarnaast bekend van de metalband Baldrs Draumar. Die naam is een begrip uit de Noorse mythologie maar ook de titel van een bekend werk van Geirr Tveitt, een omstreden Noorse componist met nationaal-socialistische sympathieën die het christendom wilde afzweren en vervangen door pre-christelijke Noorse mythologie”.

De redactie zégt hier dus niet letterlijk dat Soepboer extreemrechts is, maar legt voor de lezer wel alvast een link. Er wordt er een zaadje geplant bij de lezer dat even verderop nog wat extra voedingsbodem krijgt. “Het zou toeval kunnen zijn, maar er lijkt sprake van een patroon. Zo verklaart Soepboer tegenover omroep Friesland dat zijn favoriete nummer Afrikanerhart is van Bok van Blerk. Die Zuid-Afrikaanse zanger schurkt ook al tegen extreemrechts aan, blijkt onder meer uit Trouw.”

Joop.nl plaatst een link naar het artikel op X, het voormalige twitter, met de eerder genoemde titel als begeleidende tekst. De tweet wordt meer dan een miljoen keer bekeken en krijgt veel reacties. Zo noemt een journalist van de NRC het “een journalistieke vroeggeboorte” en “Ideale lesstof voor journalistiekopleidingen op zoek naar een voorbeeld van journalistiek spijkers op laag water zoeken”.  In veel van deze reacties wordt geroepen dat de Ombudsman van de publieke omroepen maatregelen moet nemen. Worden hier immers niet journalistieke regels overtreden?

Ook in het mediaforum van het programma Spraakmakers op NPO Radio 1 wordt het artikel besproken. De redactie heeft oprichter Francisco van Jole van Joop.nl gevraagd naar een reactie. Volgens Spraakmakers bestond zijn verdediging uit twee opmerkingen. Zo gaf hij aan dat er een vraagteken staat in de kop van het artikel en dat Joop.nl een opiniepagina is. En dus mag, in zijn visie, zo’n artikel geplaatst worden. Ditzelfde argument herhaalt hij later ook op X in een discussie over het artikel.

Ophef is op zich geen reden voor de Ombudsman om naar bepaalde journalistieke uitingen te kijken. Maar het is niet de eerste keer dat de Ombudsman te maken krijgt met klachten over Joop.nl. In de mails die de Ombudsman in het verleden kreeg, bleek dat er veel onduidelijk is over wat Joop.nl nu precies is. En wat dat betekent voor de journalistieke regels die voor het platform gelden. Deze zelfde onduidelijkheid komt ook nu weer naar voren in de discussie naar aanleiding van dit artikel en blijkt zelfs bij de oprichter van de site te bestaan. Reden voor de Ombudsman om mede naar aanleiding van dit incident wat breder naar Joop.nl te kijken. 

De opiniesite Joop.nl?

“Joop.nl pretendeert geen objectief nieuws te brengen. Joop heeft in die zin niet dezelfde status als bijvoorbeeld de NOS. Het door Joop.nl onder de kop “nieuws” gepresenteerde nieuws is overgoten met (scherpe) meningen en waardeoordelen en die redactionele vrijheid heeft Joop.nl. Dat op Joop.nl ook bijdragen staan onder de kop “opinies” maakt niet dat daardoor hogere eisen gesteld moeten worden aan de bijdragen onder de kop “nieuws”.

Bovenstaande schreef het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden naar aanleiding van een rechtszaak die Willem Engel, voorzitter van de Stichting Viruswaarheid, had aangespannen tegen de website van BNNVARA. Engel was het niet eens met hoe de website hem omschreef. Zo noemden ze hem in verschillende artikelen op de site viruswaanzinnige, corona-ontkenner, anti-vaxxer en sekteleider. Maar volgens de rechters van het hof mocht dat, doordat voor iedere bezoeker van de website wel duidelijk was dat dit geen ‘nieuws’site in de klassieke zin van het woord was, maar een opiniesite.

Volgens de rechter is Joop.nl dus overduidelijk een opiniesite en dus zou de site meer ruimte hebben dan bijvoorbeeld NOS Nieuws. Bij de lancering van Joop.nl publiceerde de oprichter een vrij uitgebreide omschrijving van wat Joop.nl wil zijn: “Joop is een site die je wijst op nieuws waar je wat van vindt en je in staat stelt daar op te reageren. Daarnaast is Joop een site waar prominente opiniemakers, experts en nog onbekend talent hun mening kunnen delen. Op die meningen kun je reageren. Joop wil graag een levendig, scherp debat losmaken. Een site waar ideeën geboren kunnen worden. (…) Het is een site met meningen, veel meningen en liefst ook jouw mening.” Dat het om een opiniepagina gaat blijkt ook uit de naamgeving. Joop is eigenlijk een afkorting. Voluit heet de site Jouw Online Opinie Pagina.

Uit de mailbox van de Ombudsman en de reacties op het bericht over de NSC-kandidaat blijkt dat toch niet voor iedereen zo duidelijk te zijn. Tientallen mensen namen in de afgelopen maanden contact op met de Ombudsman. Het ging dan vooral over de woordkeuze van Joop.nl over een aantal politieke partijen en hun aanhang. “Is het normaal dat BNNVARA, Joop, BBB wegzet als een partij die wappies aantrekt? Iedere politieke partij trekt MENSEN aan en als BNNVARA de kiezer een wappie gaat noemen, polariseren zij en discrimineren zij een bepaalde groep mensen,” mailde iemand ons.

De bonusvraag die veel mailers stelden was of de Ombudsman in kon grijpen om, net als in het geval van Ongehoord Nederland, sancties op te leggen. Zo schreef iemand in een mail over Joop: “De NPO is van iedereen, ook van de "zogenaamde wappies" die betalen ook mee. Als Ongehoord Nederland zoiets doet wordt er meteen ingegrepen. Nu is het oorverdovend stil. Graag zie ik hier ook actie op.”

Het is goed om nogmaals te benadrukken dat de Ombudsman voor de publieke omroepen nooit sancties oplegt. Dat heeft de Ombudsman ook in het geval van Ongehoord Nederland niet gedaan. De sancties komen van de handhaver, in dit geval de NPO. De Ombudsman is een onafhankelijk opererend instituut dat niet gericht is op het opleggen van straffen. In plaats daarvan doet de Ombudsman op grond van de Code Journalistiek Handelen onderzoek naar het handelen van de verschillende journalistieke redacties. Aan de hand daarvan komt de Ombudsman met een analyse en eventueel een advies aan de omroep of redactie. Dit kan, zoals in dit geval, gepubliceerd worden op de website van de Ombudsman zodat ook het brede publiek er kennis van kan nemen.

Als ‘nieuws’ geen nieuws is

Het draait op Joop.nl dus om opinie. Om het geven van een eigen mening. Toch is het Joop.nl zelf die voor extra verwarring zorgt over of er enkel opinie op de site te vinden is. Wie naar de website van Joop.nl gaat, komt namelijk artikelen tegen in verschillende categorieën. Eén van die categorieën is gek genoeg de categorie ‘opinie’. Dit geeft wat betreft de Ombudsman veel ruimte voor twijfel over wat er dan te vinden is onder die andere kopjes.

Dit geldt extra sterk voor het kopje ‘nieuws’. Volgens de redenering van Joop.nl zijn ook de artikelen die hieronder te vinden zijn opinie. Maar waarom staan ze dan niet onder het kopje ‘opinie’?

Een belangrijke pijler voor de journalistiek van de Publieke Omroep is dat er duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen feiten en meningen. In de journalistieke code staat daarover: “Omroepmedewerkers maken in een productie duidelijk onderscheid tussen feiten, beweringen en meningen”. Door op deze manier de kopjes ‘nieuws’ en ‘opinie’ door elkaar te gebruiken creëert Joop.nl ruis bij de lezer. Het mag voor de vaste bezoeker van de site duidelijk genoeg zijn, maar ook een sporadische bezoeker moet meteen door hebben dat het hier om iets anders gaat dan nieuws. Het gebruiken van het kopje ‘nieuws’ op de site is problematisch. Het suggereert iets te zijn dat het niet is.

Wie daadwerkelijk nieuws wil brengen zal zich moeten houden aan de regels die alle omroepen daarvoor met elkaar hebben afgesproken. En als het geen nieuws is, noem het dan ook niet zo. De vervaging van de grens tussen feiten en meningen bij één van de omroepen heeft gevolgen voor de betrouwbaarheid van de publieke omroep in zijn geheel. De Ombudsman zou Joop.nl dan ook willen aanraden het kopje helemaal niet meer te gebruiken of om een duidelijkere scheiding aan te brengen tussen wat daadwerkelijk nieuws is en wat opinie. Daarbij is het niet voldoende om zo nu en dan in het openbaar te roepen dat Joop.nl een opiniesite is.

Het artikel over Soepboer

Zoals hierboven al is omschreven is het dus niet voldoende duidelijk waar bij Joop.nl de grens ligt tussen opinie en nieuws. In het artikel over NSC-kandidaat Soepboer komt er hierdoor nog een extra probleem bij. Soepboer wordt beschuldigd van extreemrechtse sympathieën, maar krijgt van de redactie niet de kans om daarop te reageren. In de Code Journalistiek Handelen staat over het doen van beschuldigingen dat er hoor- en wederhoor moet plaatsvinden. Dit betekent dat iemand die ergens van beschuldigd wordt, moet kunnen reageren.

Er is echter een uitzondering op deze regel. In de Code Journalistiek Handelen staat “Het beginsel van hoor en wederhoor geldt niet voor producties die op duidelijk herkenbare wijze een persoonlijke opinie, parodie, satire, polemiek, karikatuur of nabootsing bevatten”. Dit zou hier kunnen gelden omdat Joop.nl zegt een opiniesite te zijn. Maar, zoals hierboven al aangegeven, dat is niet zo duidelijk herkenbaar in de artikelen die verschijnen onder het kopje ‘nieuws’. Hier was een reactie van de NSC-kandidaat dus op zijn plaats geweest. Sterker nog, een reactie had dit artikel alleen maar sterker gemaakt. Dat Joop.nl daar niet voor gekozen heeft, betreurt de Ombudsman.

In de kop van het artikel staat een vraagteken. Letterlijk schrijft Joop.nl: “Schuurt kandidaat Soepboer van Omtzigts Nieuw Sociaal Contract te dicht tegen rechtsextremisme aan?”. Je zou kunnen beargumenteren dat het hier niet om een beschuldiging gaat door het gebruik van het vraagteken aan het einde van de kop. Immers, Joop.nl stelt hier alleen vragen. Wat betreft de Ombudsman gaat de site daarmee voorbij aan het feit dat door de vraag te stéllen de lezer wel op een bepaald spoor gezet wordt. Vooral omdat er geen eenduidig antwoord komt en het artikel bestaat uit het leggen van redelijk suggestieve verbanden.

Dat de redactie achteraf zelf mogelijk ook niet erg tevreden was over het artikel en de kop, blijkt als het artikel aan het einde van de dag voorzien wordt van een andere kop en een nieuw begin krijgt. Wie nu naar de site gaat leest daar: “NSC-kandidaat geschokt over associaties met extreemrechts”. Dat die associaties vooral door het artikel van Joop.nl zelf verspreid werden, vermeldt het aangepaste artikel niet. Door in de nieuwe versie letterlijk de tekst over te nemen van een artikel van Omrop Fryslân krijgt Soepboer uiteindelijk toch, maar niet rechtstreeks, zijn wederhoor op Joop.nl.



Conclusie

Een dag na het verschijnen van het eerste artikel op Joop.nl reageert ook de partijleider van NSC Pieter Omtzigt. Hij schrijft op X: “De kop (van het artikel) en de tekst zijn nu veranderd. Maar de snelheid en onzorgvuldigheid waarmee even nare en beschadigende kwalificaties op kandidaten geplakt worden, is zeer zorgwekkend.” Ook Soepboer zelf is, getuige een interview op Omrop Fryslân TV, flink geschrokken van de snelheid waarmee hij door Joop.nl in een bepaalde hoek werd gezet.

Joop.nl is niet zorgvuldig genoeg geweest en heeft, schijnbaar, snel iets willen publiceren over de kandidaten op de lijst van de nieuwe partij NSC. Omdat het ‘opinie’ was dacht de redactie, zo blijkt uit de uitzending van Spraakmakers en de uitingen van de oprichter van de site op X, een aantal van de regels die we hebben voor nieuwsberichten bij de publieke omroepen te kunnen omzeilen. Als één omroep het niet zo nauw neemt met de regels dan straalt dat echter af op de publieke omroep als geheel.

Joop.nl wil een opiniesite zijn en de overgrote meerderheid van de artikelen op de site voldoet duidelijk aan die kwalificatie. Dáárvoor gelden andere regels, zoals te lezen is in de Code Journalistiek Handelen. Dat ontslaat de site echter niet van alle verantwoordelijkheid over zijn uitingen. Joop.nl moet wat betreft de Ombudsman duidelijker zijn over de artikelen onder het kopje ‘nieuws’. Als het nieuws is, dan zal het aan alle regels die daarvoor zijn, moeten voldoen.

Als het de bedoeling is dat ook onder het kopje ‘nieuws’ “slechts” opinie te vinden is, dan zal Joop.nl afscheid moeten nemen van de kop ‘nieuws’. Ook bij andere uitingen binnen de publieke omroep waar het gebruiken van de term voor verwarring zou kunnen zorgen, zou het vermeden moeten worden. Het onderscheid maken tussen feiten en meningen is van wezenlijk belang voor betrouwbare journalistiek en voor de geloofwaardigheid van de publieke omroep als geheel.

Naschrift :

Joop.nl laat in een reactie aan de Ombudsman weten dat er inderdaad afscheid genomen gaat worden van het kopje ‘nieuws’. De publicatie van het artikel over Soepboer was niet de eerste keer dat het ook intern tot discussie leidde. Waarschijnlijk zal de vernieuwde site van Joop.nl later deze week online komen.