Asielzoekers in Kijkduin: een "rode loper" zonder context

Eind november vorig jaar werd bekend dat 100 tot 120 asielzoekers tijdelijk opgevangen zouden worden in een hotel in Kijkduin. Het zorgde niet alleen voor ophef in de buurt, ook in de media kreeg het ruim aandacht. In de uitzending van Ongehoord Nieuws van 28 november gaat het er ook over. Maar volgens sommige kijkers niet helemaal zoals het hoort. Zo schreef iemand aan de Ombudsman: “Deze uitzending bevat misleidende informatie over een tijdelijke opvang van asielzoekers in Kijkduin. In de uitzending wordt gesuggereerd dat asielzoekers een riant leven leiden in een luxe hotel in Kijkduin.” De kijker wachtte vergeefs op een antwoord van de redactie en vroeg de Ombudsman om onderzoek te doen.

In het kort:

• Een uitzending van Ongehoord Nieuws besteedde aandacht aan de komst van 120 asielzoekers naar een hotel in Kijkduin. Daarbij zou volgens een kijker misleidende informatie zijn gegeven.
• Het item claimde dat voor de asielzoekers de rode loper werd uitgerold. Essentiële informatie die dit beeld in context plaatst, werd niet gemeld.
• Een bewering over de prijs van de hotelkamers werd niet feitelijk onderbouwd.
• Er lijkt gefilmd te zijn in het hotel zonder dat kenbaar werd gemaakt dat het hier om een opname ging voor een journalistiek tv-item. Er is geen verantwoording gegeven waarom voor deze werkwijze is gekozen. Dat moet van de Code Journalistiek Handelen wel bij werken zonder open vizier.

Om te kunnen beoordelen of de redactie steken heeft laten vallen, gebruikt de Ombudsman voor het onderzoek de Code Journalistiek Handelen. Dit zijn de afspraken waar alle omroepen hun handtekening onder hebben gezet en die als leidraad gelden voor de werkwijze bij journalistieke producties. Het gaat in dit geval onder andere om het duidelijk onderscheid moeten maken tussen feiten, meningen en beweringen.

Hierbij moet wel worden opgemerkt dat Ongehoord Nederland als ledenomroep verder kan gaan in het uitdragen van een bepaald standpunt dan een taakomroep zoals NOS of NTR. Maar het zal voor de kijker altijd duidelijk moeten zijn wanneer er een mening wordt geuit en wanneer er sprake is van een feit, en waarop dit gebaseerd is. Hier komen we later op terug.

Een kijkje in het hotel

Het eerste waar we naar hebben gekeken, is een andere belangrijke journalistieke regel die is vastgelegd in de code: “Omroepmedewerkers treden op met open vizier. Ze maken hun identiteit bekend aan potentiële gesprekspartners en zijn tegenover hen duidelijk over hun bedoelingen en de aard van de publicatie. Zo is de gesprekspartner voldoende geïnformeerd om te beslissen of hij/zij mee wil werken aan de publicatie.”

Ongehoord Nieuws besteedt in de uitzending van 28 november aandacht aan de komst van een groep asielzoekers naar een hotel in Kijkduin. Dat doet het programma door een gesprek aan tafel in de studio en door een reportage vanuit het hotel zelf. Die reportage is kort en duurt in totaal minder dan een minuut. De verslaggever van ON! gaat filmend met een mobiele telefoon het hotel in. Hij zegt daar het volgende over: “Dus ik ga even naar binnen zonder camera, met een mobiel, om vast te leggen wat deze asielzoekers wel krijgen, wat een Nederlander niet krijgt.”

Deze eerste zin roept meteen een aantal vragen op. Zo gaat hij niet met de camera naar binnen, maar met zijn mobiele telefoon. Waarom heeft hij die keuze gemaakt? Kon hij anders niet naar binnen? Moest hier iets worden blootgelegd dat anders niet naar buiten zou kunnen komen? In de uitzending wordt er niets over gezegd. Dit is echter wel van belang. In een voetnoot bij de code staat dat van het werken met open vizier mag worden afgeweken wanneer “er sprake is van een misstand én wanneer dit noodzakelijk is om de desbetreffende kwestie aan de orde te stellen. Dit dient door de hoofdredactie (of functionaris met hoofdredactionele bevoegdheden) geaccordeerd te worden.”

In de reportage komen twee asielzoekers in beeld. Het is niet duidelijk of zij weten wat de verslaggever komt doen. Ze laten de verslaggever binnen en die maakt vervolgens een snelle rondgang door de kamer. Hij merkt daarbij op dat er een tv hangt en er een “mooie” badkamer is. Na iets minder dan een minuut sluit hij af met de woorden: “Ik ga nu weer het hotel uit. En ja, het is bijzonder wat ze krijgen hier. Je kan ze niet kwalijk nemen, want het zijn wel hele goeie kamers.”

ON! is niet de enige die zonder ‘open vizier’ naar het hotel trekt. Ook Omroep West doet dat. Zij boeken een kamer in het hotel om zo een paar dagen lang te kunnen kijken hoe het eraan toe gaat. De redacteuren meldden daarbij niet dat ze journalist zijn en bezig met een verhaal. In een uitgebreide verantwoording op de site leggen ze uit waarom ze dat deden: “Wij wilden op onafhankelijke wijze en met open vizier een beeld schetsen van het leven in het hotel, door voornamelijk te observeren.(…). Als wij ons vooraf bij het COA, gemeente Den Haag of het hotel NH Atlantic hadden gemeld, dan hadden wij verwacht dat wij anders zouden worden behandeld ten opzichte van een normale hotelgast en daarmee geen onafhankelijk beeld zouden kunnen verkrijgen. In onze ogen kon dit beeld op geen enkele andere manier worden verkregen en is met dit verhaal een publiek belang gediend.”

Omroep West geeft hier dus duidelijk aan dat ze af moesten wijken van de normale werkwijze om het verhaal überhaupt te kunnen maken. En ze leggen uit waarom ze die keuze hebben gemaakt. Ook voor de landelijke publieke omroepen geldt dat ze van de norm af mogen wijken als een verhaal niet op een andere manier gemaakt kon worden. Of dat hier zo is, is de vraag. In de uitzending van ON! werd daar in elk geval geen duidelijkheid of verantwoording over gegeven.

Luxe kamers

Ook de Groene Amsterdammer wil graag binnenkijken in het hotel in Kijkduin. Verslaggever Jeroen van Bergeijk boekt een hotelkamer en komt zo binnen. Maar in zijn stuk van 10 januari staat dat het geen enkel probleem is om als journalist een rondleiding te krijgen door het gedeelte van het hotel waar de asielzoekers verblijven. “In Kijkduin vraag ik het COA of ik een rondleiding kan krijgen door de vleugel van het hotel waar de asielzoekers verblijven. (…). Dat kan.”, zo schrijft van Bergeijk. Met open vizier was het dus ook mogelijk geweest om een kijkje te nemen in de hotelkamers.

Hij maakt een iets andere inschatting van de hotelkamers in het hotel: “Prima hotelkamer, maar viersterren is het toch ook weer niet. Een hotelkamer zoals miljoenen andere.” Hij geeft een sfeerbeeld van het hotel zelf: “De verf bladdert van de kozijnen. Er zitten vlekken in het tapijt. De ooit diepzwarte letters van het NH-logo op de gevel zijn verbleekt. Zoals dat dan heet: Hotel Atlantic in Kijkduin heeft betere tijden gekend.” Onlangs werd bekend dat het hotel binnenkort gesloopt gaat worden.

Het artikel van Omroep West geeft ook een andere indruk van de hotelkamers dan ON!: “Twee jonge mannen stappen in de lift. Eén van hen spreekt Engels. We raken in gesprek. Ze slapen samen op een kamer in het hotel en kenden elkaar niet voordat ze in Kijkduin aankwamen. Het zijn twintigers uit Syrië, ze hebben inmiddels zo'n twee maanden in Ter Apel gebivakkeerd. Hun kamer is sober ingericht met twee losse bedden, een televisie, een koelkast en een tafel. En dat is het, vertellen ze ons. Zelf een maaltijd maken is niet mogelijk, je kunt er namelijk niet koken.”

Wat voor de één een sombere dertien-in-een-dozijn kamer is, is voor de ander een luxe onderkomen waarbij je in de watten wordt gelegd. Dit is een eigen interpretatie die een verslaggever en een omroep mogen maken. Het is wel goed om je bewust te zijn van het frame dat je hiermee geeft aan het verhaal dat je het publiek vertelt. Als het frame is dat het heel normaal is dat asielzoekers in Nederland op deze manier worden opgevangen, dan is dat in elk geval niet correct. De situatie in Ter Apel en de maandenlange opvang van vluchtelingen in grote sport- en conferentiehallen laat zien dat dit niet klopt. En ook voor deze vluchtelingen gold dat het verblijf in het hotel slechts van korte duur was. Na 7,5 week waren ze weer verdwenen uit Kijkduin.

De prijs van een kamer

In het gesprek in de Ongehoord Nieuws-studio dat volgde, werd er wat betreft de beeldvorming nog een schepje bovenop gedaan. Zo werd door de presentator van dienst gezegd: “Ja, het zijn goeie kamers. Ik heb het even nagezocht. De gemiddelde prijs van die kamers is zo’n 130, 140 euro.” Wat de presentator precies bedoelde met dat ze het had nagezocht of waar ze dat deed, werd niet duidelijk gemaakt. Maar de bewering over de gemiddelde prijs van een kamer moet wel onderbouwd worden.

Hoeveel het COA precies betaalde voor de kamers heeft de organisatie niet bekendgemaakt. De opvang in hotels wordt door een externe organisatie geregeld. En laten weten hoeveel daarvoor betaald wordt, zou de onderhandelingspositie in gevaar brengen, zo schrijft onder andere De Telegraaf op 29 november 2023. Uit onderzoek van het FD blijkt dat soms de hoofdprijs betaald lijkt te worden.

Maar of dat hier ook zo was, blijft op zijn minst onduidelijk. Op de website van het hotel worden prijzen aangegeven tussen de 95 en 136 euro. De laatstgenoemde is de prijs van de suite (de duurste kamer) en de eerste is de standaardkamer. De standaardkamer is waar de vluchtelingen in terechtkwamen. Verder wordt voor de opvang geen BTW en geen toeristenbelasting betaald, waardoor de prijs nog lager kan worden. Ook mochten de vluchtelingen geen gebruik maken van een groot gedeelte van de faciliteiten van het hotel, wat opnieuw kan zorgen voor een lagere prijs. De door ON! genoemde prijs zou kunnen kloppen, maar kan er ook flink naast zitten. Hier was een goede onderbouwing nodig en die ontbreekt in de uitzending.

Conclusie

De kijker schreef ons dat ON! het publiek misleidende informatie voorschotelde in deze uitzending. Of hier inderdaad sprake is geweest van misleiding, is voor de Ombudsman niet met honderd procent zekerheid vast te stellen. Daarvoor ontbreekt onder andere een goed overzicht van wat het COA daadwerkelijk voor de kamers heeft betaald. Maar de prijs die ON! noemt wordt niet onderbouwd en  er wordt er geen bron gegeven. De gegevens die wel voorhanden zijn via de website van het hotel lijken een ander beeld te geven.

Ook worden er vrij algemene conclusies getrokken over de manier waarop de vluchtelingen opgevangen worden, en dat schijnbaar op basis van één kamer. Zo wordt er gesproken over “hele goede kamers” en “nu zie je gewoon die asielzoekers, daar wordt de rode loper voor uitgelegd.” Daarmee wordt de kijker mogelijk op het verkeerde been gezet. Voor een kloppend beeld had vermeld moeten worden dat de vluchtelingen geen gebruik mochten maken van de faciliteiten in het hotel. Het beeld dat nu werd geschetst, was in elk geval incompleet.

Het is verder problematisch dat het publiek niet uitgelegd kreeg waarom een verslaggever het hotel inging, schijnbaar zonder bekend te maken dat hij journalist is en waarvoor hij filmt. Hiermee zette hij de mensen die hij filmde mogelijk op het verkeerde been. Misschien was hier een goede reden voor. Maar die hoort het publiek niet. En uit andere publicaties bleek dat wie als journalist om een rondleiding had gevraagd, die had kunnen krijgen. Doordat Ongehoord Nederland zowel in de uitzending als op de website geen uitleg gaf over de werkwijze, blijven hier twijfels over bestaan. Verder is het niet duidelijk waarom er een tegenstelling werd gecreëerd tussen wat ‘de Nederlander’ krijgt en wat ‘de vluchteling’.

Het zou goed zijn als Ongehoord Nederland op haar website een toelichting geeft op de bedragen waarop de redactie zich gebaseerd heeft. De Ombudsman raadt aan om een uitleg te geven over de gekozen werkwijze bij het hotel zelf. Daarbij zou in elk geval antwoord gegeven moeten worden op de vraag waarom er slechts op één kamer gefilmd werd en waarom dat niet met open vizier gebeurde.