Griekse groei?

'De Griekse bezuinigingen deden veel pijn, maar hielpen wel'. Onder die kop besteedde Nieuwsuur op 10 april dit jaar aandacht aan de economische situatie in Griekenland. Aanleiding voor de reportage en het gesprek in de studio was de groei die Griekenland in sommige cijfers liet zien. Een groei die op papier zelfs groter was dan de economische groei in Nederland (zes procent tegenover vier-en-een-half procent). Volgens een kijker, zelf woonachtig in Griekenland, deed het item geen recht aan de werkelijke situatie in het land.

Vanuit Griekenland schreef hij aan de Ombudsman: “Het gaat absoluut NIET goed met de Grieken, van welvaart is geen enkele sprake, van heel veel armoede wel. Grieken zijn een trots volk en zullen er alles aan doen om deze armoede te verbergen, er (bijna) altijd goed verzorgd bij lopen en altijd een glimlach vertonen.”

Volgens de klager werd er een sterk vertekend beeld van de werkelijkheid gegeven in de uitzending. “Het beeld dat door de Nieuwsuur redactie wordt getoond, is een beeld van een sterk groeiende economie, die stabiliteit uitstraalt, een krachtig en welvarend volk. Niets is minder waar. Helaas.”

In de mail gaf de klager aan dat hij bovendien niet de enige was die zich verbaasde over het item in Nieuwsuur: “De reactie van veel in Griekenland, maar ook in Nederland wonende kijkers (…) was ongeloof, die plaatsmaakte voor woede en het zoveelste bewijs van het feit, dat ‘men’ zich bij de NPO op hearsay, geruchten, onbetrouwbare informatie en informanten baseert en hiermede niet alleen 'de kijker', maar ook de politiek compleet op het verkeerde been zet.”

De reactie van de redactie

De stevige mail kreeg een kort antwoord vanuit de redactie van Nieuwsuur. De makers van het item schreven: “Wij zijn ons ervan bewust dat de Griekse economie op veel gebieden nog steeds niet goed presteert en dat dit veel Grieken treft. Dit hebben we ook benoemd in de reportage en besproken in de studio met econoom Mathijs Bouman.”

De redactie was het dus niet eens met de kritiek. Reden voor de kijker om zich te melden bij de Ombudsman. In verschillende mails aan ons lichtte hij toe hoe slecht Griekenland er volgens hem voor stond. Veel informatie die niet in de reportage zat, maar er volgens hem wel in had moeten zitten. De redactie van Nieuwsuur heeft echter een andere invalshoek gekozen voor haar item. Het is aan de redactie om te bepalen vanuit welke invalshoek(en) een onderwerp wordt belicht en in welke context het bericht wordt gebracht. Dit mag een redactie doen, zolang de werkelijkheid geen geweld aan wordt gedaan door die keuze.

Dat veel van wat er in Griekenland speelt geen plek kreeg in de uitzending van Nieuwsuur is niet meer dan logisch. Het ging hier immers niet om een uitgebreide documentaire, maar om een item van in totaal nog geen tien minuten. Dit betekent dat de redactie keuzes moet maken in wat er wel en niet in de uitzending terecht komt. Uitgangspunt daarbij is dat wat er gezegd wordt wel moet kloppen. Het beeld dat geschetst wordt moet, ondanks de informatiekeuze van de redactie, waarheidsgetrouw zijn. Is een onderwerp niet zwart of wit, maar zitten er tinten grijs in, dan moet dat ook terug te zien zijn in het journalistieke product. Dit is het startpunt van ons onderzoek.

Economische cijfers

De reportage in de uitzending begint met een interview met een aannemer die het druk heeft. Volgens hem is er veel vraag naar woningen in Griekenland. Hij vergelijkt de situatie met de vrije val in de vraag na 2009 en het dieptepunt in 2014. Vervolgens zegt de voice-over stem “Niet alleen de bouw, maar de hele Griekse economie is bezig met een indrukwekkende wederopstanding. Na jaren van krimp en gekwakkel is er eindelijk weer groei.”

In beeld is een grafiek te zien van het verloop van de economische groei in Griekenland de afgelopen jaren. Wat mist in de grafiek is een onderbouwing voor waar de cijfers precies vandaan komen. Een check bij het CBS door de Ombudsman laat weliswaar vergelijkbare cijfers zien, maar toch was het goed geweest als de grafiek ook een bronvermelding had gekregen.

Dat geldt ook voor de grafieken die verderop in de reportage voorbijkomen. Zo wordt er onder andere aandacht besteedt aan de werkloosheid in Griekenland. Die is gedaald naar minder dan elf procent. Ook dit cijfer is relatief simpel terug te vinden via andere bronnen, maar die zoektocht zou eigenlijk niet nodig moeten zijn. Dat zelfde geldt ook voor de bewering dat er “afgelopen zomer een record aantal toeristen” naar Griekenland kwamen. Voor de kijker moet wat betreft de Ombudsman vrij makkelijk te achterhalen zijn waar cijfers vandaan komen.

Een verplichting is dit wat betreft de Journalistieke Code niet, maar “In producties worden in beginsel de bronnen vermeld.” Het wel vermelden van de bronnen had volgens de Ombudsman eventuele misverstanden kunnen voorkomen. Bovendien komt het het vertrouwen in de berichtgeving ten goede.

Een krachtig en welvarend volk?

In de mail aan de Ombudsman schrijft de klager dat Nieuwsuur de kijker een “krachtig en welvarend” volk voorschotelt. Volgens hem was het item veel te positief over de economie van Griekenland. Dat is echter niet wat we te zien krijgen in de reportage. Weliswaar is er aandacht voor de groeicijfers, zoals hierboven aangegeven, maar Nieuwsuur staat ook stil bij wat er niet goed gaat. Zo komen in de reportage op de markt in Griekenland meerdere mensen aan het woord die klagen over de sterk gestegen prijzen en het feit dat ze niet rond kunnen komen van hun salaris.

Het beeld dat in de reportage geschetst wordt, is dat van een land dat in de lift zit, maar ook nog een lange weg te gaan heeft. Aan tafel in de studio wordt dit nog verder uitgelegd. Nieuwsuurs ‘huiseconoom’ Mathijs Bouman legt uit hoe hard Griekenland in de afgelopen jaren is geraakt. Hij vertelt dat Griekenland op korte termijn een succes lijkt, maar nog altijd ver weg is van de situatie van vóór de economische crisis.

Letterlijk zegt Bouman in de uitzending: “Als je echt helemaal in de put zit en het gaat weer een beetje beter, dan ziet dat er meteen heel goed uit.” Daarmee geeft hij aan dat de cijfers er misschien goed uit zien, maar dat nog niet direct betekent dat het “goed” gaat. Dat wordt ook besproken aan de hand van de staatsschuld waar Griekenland nog altijd mee kampt. Het feit dat Griekenland een enorme staatsschuld heeft en dat die niet zo makkelijk af te lossen is, komt uitgebreid aan bod in het gesprek tussen verslaggever en presentator.

Geen reden tot rectificatie

In één van zijn mails schreef de klager aan de Ombudsman dat Nieuwsuur de plank behoorlijk missloeg en ten onrechte zei dat het goed ging met Griekenland en de Grieken. Hij schreef: “De prijzen stijgen bijna dagelijks en het wordt voor de Grieken steeds moeilijker om iedere dag een maaltijd op tafel te krijgen. Dit is niet alleen dagelijks in de Griekse kranten te lezen, maar wordt ook op de televisie getoond.” Volgens hem was “een rectificatie de enige manier om dit recht te zetten.”

De Ombudsman ziet geen reden tot rectificatie. In de reportage en het gesprek aan tafel was niet alleen aandacht voor de economische groei die de cijfers laten zien in Griekenland, maar ook voor het feit dat dit nog niet automatisch betekent dat het goed gaat met de gemiddelde Griek. De cijfers worden in het gesprek aan tafel genuanceerd en van context voorzien. Ook in de reportage wordt deze andere kant van het verhaal belicht. Zo wordt onder andere aandacht besteed aan de stijgende prijzen, iets waar ook de klager ons op wees met zijn mail.

Een rectificatie kan de Ombudsman niet afdwingen, maar is in dit geval ook niet nodig. Nieuwsuur heeft voldoende genuanceerd gekeken naar de economische situatie in Griekenland. Dat daarbij niet alles aan bod kwam dat anderen graag hadden willen zien, doet daar niets aan af. Wel zou de Ombudsman graag zien dat Nieuwsuur bij het tonen van cijfers in reportages of bij gesprekken aan tafel aan bronvermelding doet.