Privacy van personen in het nieuws

De oplossing van een oude moordzaak beleeft een onverwachte doorbraak: door een DNA-match komt een verdachte in beeld. Letterlijk: de politie toont zijn foto en noemt de naam van de man voluit. Een groot deel van de journalistiek neemt naam, foto en bewegend beeld van de verdachte in de zaak-Nicky Verstappen over, tót de man gearresteerd wordt: dan krijgt hij plots weer ‘slechts’ voornaam en initiaal. Het publiek vraagt zich af hoe het zit met de privacy.

Bij de NOS kwamen na de persconferentie van politie en openbaar ministerie op 22 augustus veel vragen en opmerkingen binnen, dus schreef de hoofdredacteur uitleg en toelichting over de afwegingen die NOS Nieuws maakt als het om de privacy van betrokkenen bij het nieuws gaat.

Na de arrestatie van de man op zondag 26 augustus besluit de NOS hem weer, zoals gebruikelijk bij verdachten van een misdrijf, aan te duiden met voornaam en eerste letter van de achternaam. Wereldvreemd, hypocriet of netjes, zo discussieerden vakbroeders én publiek. Dus wijdde de hoofdredactie er een tweede bericht aan. Ondertussen gebruikten journalisten van andere media (ook omroepen waar de ombudsman op toeziet) nog wel de volledige naam van de man.

Vloeibaar in Vlaanderen

De ombudsman boog zich vorig jaar al eens over afwegingen rond privacy en het gebruik van namen en beelden bij vermissingen. In deze column werden onder meer de afwegingen van NOS Nieuws toegelicht en keek de ombudsman over de grens. Het is interessant om te weten dat in Vlaanderen (en dus bij de publieke omroep VRT) een verdachte doorgaans simpelweg helemaal niet  bij naam genoemd wordt, al geeft de Vlaamse Raad voor de Journalistiek in uitzonderlijke gevallen wel de mogelijkheid tot gedeeltelijke of volledige identificatie.

Om aan te geven dat ook hier de praktijk vloeibaar is, hoeft maar één voorbeeld gegeven te worden: Marc Dutroux. Wat meespeelt, volgens de Vlaamse Raad, is “de ernst van de feiten”, al dringt zich dan de vraag op of een journalist daar over kán en mág (maar blijkbaar wel móet) oordelen. De ombudsman van VRT Nieuws Tim Pauwels vindt dat ook moeilijk. “Belangrijk is de afweging over de schuld. Als er reële kansen zijn dat de verdachte onschuldig is of zal vrijgesproken worden, maant dit tot voorzichtigheid. VRT NWS is daar meestal voorzichtiger in dan andere media, wat in de praktijk kan betekenen dat VRT NWS geen naam geeft terwijl die toch volop op websites staat van andere media. Het is natuurlijk precair : wanneer staat iemands schuld voldoende vast om bij grote zaken over te gaan tot het geven van de volledige naam ? Het blijft geval per geval afwegen. Ik ben als ombudsman nog geen zaken tegengekomen waar VRT besloten zou hebben om de naam te noemen, terwijl de verdachte achteraf toch werd vrijgesproken.”

Wanneer gerechtelijke instanties ervoor kiezen om een verdachte, bijvoorbeeld om reden van opsporing, volledig te identificeren, gaan Vlaamse media daarin mee en gaan ze niet meer terug. In lijn hiermee kiest de VRT in het huidige Nederlandse geval ervoor de volledige naam te handhaven, volgens Pauwels.  “In dit concrete geval denk ik dat VRT NWS nog weinig verschil kan maken voor de privacy […]. Dus heeft de redactie de praktijk gevolgd zoals we die in Vlaanderen normaal toepassen.” Waarbij hij aantekent het Vlaamse model niet per definitie beter te vinden dan het Nederlandse.

Maatwerk

Het speelveld nog eens overziend vindt de ombudsman dat uiteraard elke zaak maatwerk is, en dat slechts in uitzonderlijke gevallen en goed beargumenteerd tot het volledig identificeren van een persoon (ook een verdachte) moet worden overgegaan. Maar dat het – ook uiteraard – een illusie is te denken dat eenmaal vermelde persoonsinformatie uit het publieke domein verdwijnt als media stoppen met het gebruiken van een volledige naam of (bewegend) beeld.

Wel kan privacygevoelige informatie ‘wegzakken’ in hoofden en zoekmachines als bij veranderende omstandigheden (zoals het terugvinden van een vermiste of de arrestatie van een gezocht persoon) weer tot gedeeltelijke identificatie wordt overgegaan. Dan kiezen media voor wat misschien wel de ‘genadige weg’ genoemd kan worden. Bestaande berichtgeving wordt niet herzien, dat zou de ombudsman absoluut afkeuren. Maar omdat er geen nieuwe naamsvermeldingen bijkomen, zou een verdachte op den duur weer een initiaal kunnen worden. Al is het maar de vraag of dat in zo’n geruchtmakende zaak als de huidige ooit nog het geval zal zijn.